Fréttatíminn - 17.05.2013, Blaðsíða 18

Fyrirmynd Búra er hinn danski Havartí-rjómaostur sem
athafnakonan Hanne Nielsen þróaði um miðja nítjándu öld
á býli sínu „Havarthigaard“ fyrir norðan Kaupmannahöfn.
Framleiðsla á Búra hófst árið 1980 á Húsavík en í
dag fer framleiðslan fram á Akureyri. Mjúkur og
smjörkenndur ostur með votti af ávaxtasætu, ljúfum
sítrustóni í lokin og langvarandi eftirbragði. Rjómakennd
einkenni ostins parast vel með sætum, örlítið sýrðum
ávöxtum, berjum og kryddsultum.
BÚRI
LJÚFUR
www.odalsostar.is
I daho er fylki í Bandaríkjunum. Því miður er það
ekki eitt þeirra ríkja
sem nú bætast í hinn
stækkandi hóp banda­
rískra fylkja sem
lögleitt hafa hjóna­
bönd fólks af sama
kyni – þvert á móti
hafa kjósendur þar
sett bann við slíku í
stjórnarskrá fylkisins.
Rugl af því tagi við­
gengst sums staðar í
Bandaríkjunum líkt
og víða annars staðar í heiminum.
Hins vegar hafa bandarísk stjórn­
völd undanfarin ár staðið sig vel á
alþjóðavettvangi með markvissri
baráttu í þágu hinsegin fólks og
Hillary Clinton átti til dæmis stór­
leik í þeim efnum sem utanríkis­
ráðherra.
Það er því ekki auðvelt að mála
einfalda mynd af Bandaríkjunum
og stöðu hinsegin fólks og svo­
leiðis er staðan víða annars staðar.
Það var magnað þegar Frakkar
lögleiddu hjónabönd samkyn­
hneigðra um daginn en að sama
skapi ógnvekjandi hversu heift­
úðug mótmæli urðu. Á allt of mörg­
um öðrum stöðum í heiminum er
myndin því miður einfaldari af því
hún er öll í dökkum litum ennþá.
Hún Kasha frá Úganda upplýsti Ís­
lendinga um daginn um skelfilega
stöðu hinsegin fólks í heimalandi
sínu og nú hefur maður frá Nígeríu
leitað hælis á Íslandi vegna þess
að honum er ekki vært þar vegna
samkynhneigðar, sem þungar
refsingar liggja við.
IDAHOBIT
Dagurinn í dag, 17. maí, er ekki
bara þjóðhátíðardagur Norð­
manna. IDAHO er heldur ekki
bara nafn á fylki í Bandaríkj­
unum heldur er það líka ensk
skammstöfun fyrir alþjóðlegan
dag gegn fordómum í garð sam­
kynhneigðra, tvíkynhneigðra og
transfólks (e. International Day
Against Homo­, bi­ and transp­
hobia). Haldið var fyrst upp á dag­
inn árið 2005. Ástæðan er sú að
á þessum degi, ekki fyrr en árið
1990, var samkynhneigð fjarlægð
af lista Alþjóðaheilbrigðismála­
stofnunarinnar yfir geðsjúkdóma.
Barátta transfólks á lengra í land
enda er það ennþá flokkað sem
geðsjúkdómur að vera trans. Tví­
kynhneigða fólkið gleymist síðan
yfirleitt og verður fyrir fordómum
jafnt frá samkynhneigðum og
gagnkynhneigðum. Hið
tvennt síðasttalda er ég
búin að sanna með því
að nota IDAHO í titli
þessa pistils því mér
fannst það henta betur
– það eru nokkur ár
síðan titill dagsins varð
IDAHOBIT til að ná
þessum hópum með.
Inni í mér
Á Íslandi erum við í
þeirri stöðu að þegar
fólk mætir í göngu
vegna hinsegin fólks
er það með en ekki á móti. Við
höfum komist langt á 35 árum frá
stofnun Samtakanna ´78. Nálægt
þriðjungur þjóðarinnar tekur þátt
í Gleðigöngunni ár hvert og sýnir
ómetanlegan stuðning. Gríðar­
legar lagalegar framfarir hafa
orðið, nú síðast með setningu
rammalöggjafar um transfólk og
einum hjúskaparlögum á nýliðnu
kjörtímabili. Af þessu eigum við
að vera stolt. Hins vegar ekki svo
hrokafull að halda að við séum
komin alla leið eða séum allra best
í heimi.
Í dag birta samtök hinsegin
fólks í Evrópu svokallað regnboga­
kort af álfunni og lendir Ísland í
10. sæti Evrópulanda hvað varðar
málefni hinsegin fólks í löggjöf
og stjórnsýslu. Í viðhorfskönnun
sem gerð var af Félagsvísinda­
stofnun árið 2009 kom fram að
um fjórðungur Íslendinga sagðist
aðspurður ekki telja samkyn­
hneigð réttlætanlega. Við eigum
því ennþá eftir að vinna mikla
vinnu með okkar eigin fordóma.
Öll höfum við þá að einhverju leyti
– líka við sem erum sjálf hinsegin.
Þess vegna legg ég til að í dag
horfumst við í augu við IDAHO
inni í sjálfum okkur; jafnt í okkar
samfélagi sem eigin sál og huga.
Það eru margir litir í íslensku
myndinni ennþá, aðallega ljósir en
líka dökkir. Stundum eru trúar­
brögð notuð sem afsökun fyrir
fordómum og mismunun gagnvart
hinsegin fólki. Þess vegna er starf
hópsins „Hinsegin í Kristi“ sérlega
mikilvægt og hvet ég áhugasöm til
að sækja samkomu hópsins í Guð­
ríðarkirkju í kvöld.
Gaman er að segja frá því að í til­
efni dagsins brugðust mörg sveit­
arfélög og framhaldsskólar vel við
umleitan Samtakanna ´78 um að
kaupa regnbogafána og flagga í
tilefni dagsins. Fer Hornafjörður
þar fremstur í flokki með heil sex
stykki. Áfram svona!
Alþjóðlegur dagur gegn fordómum í garð
samkynhneigðra, tvíkynhneigðra og transfólks
IDAHO inni í mér
Anna Pála Sverrisdóttir
formaður Samtakanna ´78
Þöggun, í þremur lotum
Er tjáningarfrelsi aðeins ætlað sumum?
Fyrsta lota.
Sjö konur stigu fram í lok árs
2010 og vörpuðu ljósi á kynferð­
isbrot sem framin voru í skjóli
trúar og valds af hendi forstöðu­
manns trúfélags. Konurnar voru
ungar að aldri þegar brotin voru
framin, sumar enn á barnsaldri.
Að opna slík mál er erfitt og kall­
ar fram sárar tilfinningar sem
kljást þarf við. Aldrei var það áætl­
un kvennanna að varpa þessum
reynslusögum inn á öldur ljósvaka
heldur óskuðu þær eftir sáttafundi
með gerandanum sem fælist í að
hann gengist við brotum sínum og
bæðist afsökunar. Ekki var komið
á móts við óskir kvennanna held­
ur upphófst mikið áreiti á hendur
þeim í formi óvæntra heimsókna,
símtala, skilaboða og hótana.
Áreitið varð sumum afar erfitt og
þorðu þær vart út úr húsi á tíma­
bili. Auk áreitis hafði gerandinn
og kona hans komið fram í fjöl­
miðlum (vegna annarra mála) og
látið í veðri vaka að konur væru að
koma saman í þeim eina tilgangi
að koma illu orði á „guðsmann­
inn“. Sömu viðbrögð og sáust í
„biskupsmálinu“ einhverjum árum
fyrr (Skýrsla Rannsóknarnefndar
Kirkjuþings, bls. 17. 2011). Allt var
þetta gert til að reyna að þagga nið­
ur í konunum. Málið var viðkvæmt
enda ljóst að gerandinn hafði haft
lifibrauð sitt af því að túlka boð­
skap biblíunnar og því hlyti þetta
mál að verða honum verulegur fjöt­
ur um fót. Þegar ástandið var orðið
óbærilegt sáu þær sér þann kost
vænstan að koma fram með sögur
sínar, sem þær gerðu í lok nóvem­
ber 2010. Blessunarlega hafði þessi
fyrsta tilraun til þöggunar ekki
tekist og konurnar vörpuðu af sér
skömminni til gerandans, þar sem
hún átti heima.
Önnur lota
Þrjár konur (þar af tvær svokall­
aðar „talskonur“) og prestur tóku
opinbera afstöðu með konunum
sjö. Fjölmiðill opnaði vettvang sinn
og birti reynslusögur kvennanna.
Gerandi kynferðisbrotanna stefndi
„tals“­konunum tveimur ásamt
eiganda og ritstjóra fjölmiðilsins
fyrir dómstóla og sendi formlegt
kvörtunarbréf í gegnum lögmann
sinn til biskups vegna
prestsins. Þriðja konan
fékk hótunarsímtal frá
aðstandenda gerand­
ans. Stefnurnar eru í
vinnslu hjá lögfræð­
ingum, en niðurstaða
biskups var þolendum
í vil, enda engar laga­
legar forsendur fyrir
þeim kröfum sem sett­
ar voru fram af fyrrum
forstöðumanninum.
Þriðja lota
Stofnuð var síða á sam­
skiptasíðunni Facebook til stuðn­
ings „talskonunum“ tveimur. Þetta
var opin síða þar sem fólk fékk að
lýsa yfir stuðningi við konur þess­
ar og þær sjö konur sem sættu
kynferðisáreiti af hendi „guðs­
mannsins“. Aðstandendur hans og
vinir kvörtuðu ítrekað yfir síðunni
eins og væri hún stofnuð í illum til­
gangi, sem auðvitað er fjarri sanni.
Hún var einungis stofnuð í þeim
eina tilgangi að sýna stuðning og
veita hvatningu. Stofnandi síðunn­
ar sá sig tilneydda til að loka henni
(þó ekki leggja niður) vegna þessa.
Er þér alveg sama?
Í fyrstu lotu, þegar málið var enn í
burðarliðnum, átti að þagga niður
í konunum sjálfum. Í annarri og
þriðju lotu var vegið að tjáningar­
frelsinu og frelsinu til að standa
opinberlega með þolendum kyn­
ferðisbrota. Nú spyr ég þig, kæri
lesandi, er þetta ásættanlegt? Er
í lagi að gera tilraunir til að þagga
niður í þeim sem vilja opna um­
ræðuna um kynferðisbrot? Höfum
í huga að opnari umræða bindur
hendur kynferðisbrotamanna. Er í
lagi að ráðast gegn þeim sem hafa
kjark og þor til að standa opin­
berlega með þolendum kynferðis­
brota? Í mínum huga, sem þolandi
kynferðisbrota af hendi forstöðu­
mannsins fyrrverandi, stafar ógn
af slíkum þöggunartilburðum fyrir
samfélagið allt. Ef við leyfum ger­
endum kynferðisbrota að þagga
niður í þolendum sínum og þeim
sem með þeim standa höfum við
stígið stórt skref afturábak til þess
tíma er þolendur þurftu að bera
harm sinn í hljóði og gerendur
stunduðu iðju sína í
skjóli þöggunar.
Tjáningarfrelsið
beislað
Með því að gera til­
raun til að þagga nið­
ur í þeim sem tóku
opinbera afstöðu í
þessu máli og með
því að sækja að fjöl­
miðlinum sem birti
reynslusögur okkar
kvenna hlýtur að
vera gróflega vegið að
tjáningarfrelsinu. Við
sem erum eldri en tvævetur mun­
um að þessi sami „guðsmaður“ og
áreitti okkur ungar að aldri nýtti
sitt tjáningarfrelsi vel þegar hann
talaði m.a. gegn samkynhneigð
(sjá „Bréf úr Kópavogi“ á mbl.is.
26.feb. 2006.*). En þegar konur
taka opinbera afstöðu með sann­
leikanum er að þeim vegið. Er tján­
ingarfrelsi aðeins ætlað sumum en
ekki öðrum?
Vissulega er tjáningarfrelsi
innan fjölmiðla vandmeðfarið.
Hæglega væri hægt að vega að
æru einstaklings að ófyrirsynju
og fá ritstjórar það erfiða hlut­
verk að vega og meta sannleiks­
gildi orðanna. En hafa ber í huga
að sá sem opnar umræðu um við­
kvæm mál (eins og í okkar tilfelli)
leggur sig á gapastokk umræðna
og dóms götunnar. Þetta er nokkuð
sem enginn gerir nema rík ástæða
liggi að baki.
Lokaorð
Kynferðisbrot þessi voru rannsök­
uð af lögreglu og var niðurstaða
saksóknara á þá leið að brotin
væru fyrnd samkvæmt lögum. Þó
sekt sé fyrnd og gerandinn ekki
sakfelldur þýðir það ekki að hann
sé sýkn saka. Orðræðan „saklaus
uns sekt er sönnuð“ á því ekki við,
því sekt sannaðist þegar hann mis­
notaði vald sitt og traust sem trúar­
leiðtogi og fór með hendur sínar
inn á okkur þegar við vorum ung­
ar, jafnvel börn að aldri.
*http://www.mbl.is/greinasafn/
grein/1068620/?item_num=0&searchid=-
dc4dc5dce76544c8438dc94839523f7632
061c7c (sótt 27 apríl 2013)
Ólöf Dóra
Bartels Jónsdóttir
stofnerfðafræðingur
Nú spyr ég þig, kæri lesandi, er þetta ásættanlegt? Er í
lagi að gera tilraunir til að þagga niður í þeim sem vilja
opna umræðuna um kynferðisbrot?
18 viðhorf Helgin 17.-19. maí 2013