Fréttatíminn - 17.05.2013, Blaðsíða 37

Aðal- og aukahlutverk
M
Mæðradagurinn á sunnudaginn lét ekki mikið yfir
sér en ekki er að efa að mörg móðirin fékk verð-
skuldað faðmlag, koss og blóm þann dag. Sonur
okkar kíkti í heimsókn, kyssti móður sína og ósk-
aði henni til hamingju með daginn. Þar reyndist
hann föðurbetrungur. Ég hefði að sjálfsögðu átt að
muna eftir deginum og óska konu minni til ham-
ingju, móður fjögurra barna okkar – og ömmu átta
barnabarna.
Ekki eru önnur hlutverk merkari en móðurhlut-
verkið, með fullri virðingu þó fyrir hlutverki föður-
ins og aukinnar og nauðsynlegrar hlutdeildar karla
í uppeldi barna. Án þess að ég hafi sérstaklega
verið að hugsa um mæðradaginn sem slíkan hefur
móðurhlutverkið verið ofarlega í huga mér undan-
farna daga. Í liðinni viku fylgdum við tengdamóður
minni til grafar eftir langa og farsæla ævi. Leiðir
okkar tengdamæðgina lágu saman í meira en fjöru-
tíu ár og þegar ég hugsa til baka, til þeirra löngu
samvista, er mér efst í huga hlutverk hennar sem
móður, ömmu og langömmu.
Hún var jafnaldra móður minnar sem lést fyrir
tólf árum, báðar fæddust þær það merka ár 1930
þegar Íslendingar skunduðu á Þingvöll og minnt-
ust þúsund ára afmælis Alþingis. Ógnir stríðsár-
anna mættu þessum stúlkum á barns- og ung-
lingsaldri. Þær giftu sig ungar, rúmlega tvítugar,
eignuðust sín börn á sjötta og sjöunda tug liðinnar
aldar þegar bjartsýni jókst á ný um aukna hagsæld.
Mamma eignaðist fimm börn, tengdamamma fjög-
ur, eins og algengt var á þessum tíma sem kenndur
hefur verið við „barnasprengju“ eftirstríðsáranna.
Þær ráku því stór heimili þar sem nóg var
að gera frá morgni til kvölds – og líklegt er að
stundum hafi dagurinn ekki dugað. Því hafi nóttin
stundum verið nýtt, þegar ró var komin á. Þær
prjónuðu og saumuðu og sáu til þess að allir hefðu
nóg að borða – þótt vafalaust hafi stundum verið
þröngt í búi á þessum frumbýlingsárum þegar ver-
ið var að koma þaki yfir ört stækkandi fjölskyldur.
Feðurnir sáust ekki fyrr en seint að kvöldi. Barna-
uppeldið og heimilishaldið allt hvíldi á herðum
mæðra okkar. Þær voru alfa og ómega, upphaf og
endir alls í lífi okkar barnanna – með sinn breiða
faðm.
Margt hefur breyst í samfélaginu síðan. Þá var
fátíðara að báðir foreldrar ynnu utan heimilis eins
og nú er alsiða. Dagmæður og leikskólar hafa tekið
að hluta við uppeldishlutverkinu en í barnæsku
okkar hjóna voru mæður okkar heima – og hið
sama átti yfirleitt við um aðrar mæður í hverfum
okkar í sitt hvoru bæjarfélaginu. Það var því alltaf
einhver til staðar þegar heim var komið, hvort
heldur var til að borða, hvíla lúin bein eða leita
ásjár ef eitthvað bjátaði á og þurrka þurfti tár.
Í minningunni mynduðu konurnar í hverfinu
– eða götunni – samfélag, hjálpuðu hver annarri.
Þær litu eftir börnum hver annarrar ef sinna þurfti
erindum. Við vorum heimagangar hjá vinum
okkar og þeir hjá okkur. Þær lánuðu hver annarri
smálegt til heimilisins ef á þurfti að halda, hvort
heldur var lítri af mjólk, sykur eða smjör. Barna-
skarinn var fjölmennari en nú og tilveran að sumu
leyti einfaldari. Börn fóru í skóla þegar þau höfðu
aldur til – eða út að leika sér og nóg var af öðrum
börnum. Eldri börn gættu systkina sinna. Það var
minni hætta af umferð, bílar voru til muna færri og
göturnar leiksvæði, að minnsta kosti botnlangar.
Það gengi varla í dag að setja upp skilti að vetri til
með merkinu „Sleðagata“ þar sem allur skarinn
gat rennt sér á skíðasleðum, jafnvel tengt þá sam-
an í langri halarófu og látið gluða án þess að hafa
verulegar áhyggjur af því að það kæmi bíll.
Þegar um hægðist í barnastússinu biðu mæðra
okkar önnur hlutverk, hvort heldur var við rekstur
eigin fyrirtækis eða vinnu utan heimilis. Samfé-
lagið breyttist og þær tóku vitanlega þátt í því, fögn-
uðu auknu frelsi og sjálfstæði. Stuðningi þeirra við
afkomendur var hins vegar fráleitt lokið. Umhyggj-
an var söm þegar virðingartitillinn amma bættist
við. Barnabörnin löðuðust að þeim. Faðmurinn var
ekki síður breiður og mjúkur en áður – og stuðn-
ingur við nýbakaða foreldra, okkur, skipti sköpum.
Kynslóð síðar, þegar okkar börn eignuðust börn,
bættist enn einn virðingartitillinn við, langamma.
Ættmæðurnar gátu stoltar litið yfir farinn veg.
Nú eru þessar mætu konur, mæður okkar
hjónanna, báðar gengnar á fund feðra sinna – og
mæðra að sjálfsögðu – að lokinni farsælli ævi.
Tengdamamma naut tólf mikilvægra ára umfram
jafnöldru sína, mömmu. Svo hefur öllu fleygt fram
á undangengnum áratugum að okkur finnst allt
of snemmt að kveðja sjötugt fólk – en enginn má
sköpum renna.
Nýjar mæður hafa tekið við keflinu, nútímakonur
sem láta sér fátt fyrir brjósti brenna. Vinna langan
vinnudag utan heimilis, sinna börnum af kærleik –
og sem betur fer láta ungu feðurnir sitt ekki eftir
liggja og taka fullan þátt í öllu því sem að heimilis-
rekstri og barnauppeldi lýtur. Að því leyti hefur
veruleg framþróun orðið þótt ekki sé litið lengra
aftur en til þess tíma er börn okkar hjónakornanna
komu í heiminn. Ömmur samtímans gefa heldur
ekkert eftir, önnum kafnar eiga þær alltaf tíma
fyrir barnabörnin – og fá það margfaldlega endur-
goldið með ást ungviðisins.
Afar njóta góðs af – og reyna auðvitað að standa
sig bærilega í aukahlutverkinu.
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
VÖRUR SEM
EIGA HEIMA
Í ÞÍNU ELDHÚSI
Fæst í verslunum Hagkaups og Bónus
Helgin 17.-19. maí 2013 viðhorf 37