Vísbending - 17.12.2007, Síða 19

gjaldþrotameðferðar og gengið að
skuldunautum hans. Telur Olafur
að flestir bankar myndu reynast
gjaldþrota ef þannig væri að verki í
staðið.22 Hann er þeirrar skoðunar /
aólokunbankanshafiveriðmistök, /
„sennilega mestu íjármálmistök í
sem hér á landi hafa orðið, allt /
frá því að íslendingar öðluðust
að fullu yfirráð fjármála sinna."23
Hann segir það hafa rýrt mjög
lánstraust íslendinga að hlutafé
bankans var afskrifað. Það hafi
átt mikinn þátt í því að erlendir
fjármálamarkaðir stóðu
landinu að heita má lokaðir á
fjórða áratug aldarinnar.24

fSfgi m
/°Z orHróms um r: -^!>r s*uðnings tií A ir-

í ntálinu.
'diJnt.‘'T,rvofandi
stjórnarJiðiYj
neitaðf
ff®r,
frar-
Niöurstööur
"'ytoist bnr7'trÚÍ úr ,,, ,
morfiTUi. íjfjrn,u W aS luka ,bíU!kanurn
Bankaráðið ,, * bu»*anum
Uí]s framtíð h kva$ síðan, að hankr
SÍSan fram fÍVer?Ur ák>eSín ÍYamS ^ ,okaðu»'
^laráðherrrrS?1^ Neðri deild f^knífnenn báru
0.. að frumvaip fór í nefnr)8 bankaíln tiJi
ur htnt7mCm báru Í^Tfru ^
Ss 13 a6rödssiöð.
»“ SKSJa-.- **. SSSf'.
Líklegt er að Islandsbanki
hafi í reynd ekki átt fyrir
skuldum þegar rekstur hans
stöðvaðist. Bankinn varð
fyrir miklu áfalli árið 1920
og bar varla sitt barr eftir
það. Hluthöfum hafði ekki
verið greiddur arður árum saman.
Alþekkt er að lánastofnanir sem standa illa dragi í lengstu lög að
afskrifa skuldir. Freistingin er miklu ffemur sú að gera lítið úr slíkum
vanda en að ýkja hann. Y firleitt er ekki æskilegt að rikið bjargi gjaldþrota
fyrirtækjum. Með því er ýtt undir áhættuhegðun, fólk hugar þá ekki
að stöðu skuldunauta sinna sem skyldi. Hins vegar er mjög óeðlilegt
aö rikið ábyigist skuldbindingar eins fýrirtækis í samkeppni, en ekki
annars. Óvíst er hvort fjárhagsstaða Landsbankans hafi verið miklu
betri en íslandsbanka. Að sögn Ólafs Thors vantaði Landsbankann 6
milljónir til þess að eiga fyrir skuldum árið 1928, samkvæmt sérstakri
könnun.25 Þá virðast stjómendur Landsbankans hafa litið á íslandsbanka
sem keppinaut miklu ffemur en skjólstæðing seðlabanka, sem hlúa
bæri að. Þar stendur upp úr að Landsbankinn neitaði að kaupa víxil
Islandsbanka haustið 1929, þegar bankalög mæltu beinlínis fýrir um
að slíkt skyldi gert. Ljóst er að stjómendur Landsbankans fóru í engu
að tilmælum meirihluta bankanelfidarinnar ffá 1925 um að gæta hófs
í sparisjóðsstarfsemi sinni.
Ráðstöfim seðlaútgáfúnnar til
Landsbankans er augljóslega
ekki í samræmi við
nútímakröfúr og líklega var
hún ekki skynsamleg á þriðja
áratugnum heldur. Meirihluti
bankanefndarinnar leggur
áherslu á að tillaga hans um að
fela Landsbankanum hlutverk
seðlabanka sé gerð samkvæmt
einróma mati allra hinna
„sjerffóðu manna í bankamálum“
sem leitað hafi verið til.26 Jóhannes
Nordal seðlabankastjóri segir um
álit sérffæðinganna: „Sé nánar
að gáð er hins vegar ljóst að álit
þeirra og afstaða mótaðist mjög
af því hvemig málið var fyrir þá
: lagt, en það er ekki einsdæmi um
álit sem erlendir sérffæðingar hafa
gefið um íslensk málefhi á gmndvelli
spuminga og takmarkaðra gagna
sem þeir hafa fengið í hendur.“27
Hér var því á ferðinni gömul saga
og ný: Sérffæðingum er leiðbeint að
ákveðinni niðurstöðu og síðan farið að
„ráðum“ þeirra. En vafasamt er hvort
bankalögin ffá 1927 og 1928 mörkuðu
jafú mikil þáttaskil í sögu Islandsbanka og Ólaíúr Bjömsson
heldur ffam. Þótt Landsbankinn hefði keypt víxilinn af Islandsbanka
haustið 1929 er óvíst hvort bankinn hefði ráðið við þau áfoll sem riðu
yfir um svipað leyti. Fremur ber að líta á bankalögin sem eitt dæmi
af mörgum á löngu árabili um það hve illa stjómvöldum fór að móta
heildarumgjörð um fjánnagnsrnarkaðinn á sama tíma og þau stóðu
sjálf í stórrekstri á þessu sviði. Þáttaskil í rekstri íslandsbanka virðast
öllu heldur hafa orðið árið 1919, þegar fýrir lá vilji hluthafa til þess
að setja nýtt fé inn í bankann, en þingmenn höfúuðu því af ótta við
samkeppnina við „sinn banka“, Landsbankann. Hlutafjáraukning á
þessum tíma hefði styrkt íslandsbanka í mótbyr komandi ára, dregið úr
áhyggjum sparifjáreigenda og jafnvel nægt til þess að fleyta bankanum
gegnum áföllin sem hann varð fyrir árin 1929 og 1930. M
og'U
I933,i
1 Ólafur Bjömsson prcfessor: Saga Islandsbanka hf og Útvegsbanka Islands 104 og
1880, útg. Útvegsbanki Íslands, 1981, bls. 90-96.
2 Jóhannes Noidal: Mótun peningakerfisins fyrir og eftir 1930, i Frá Kreppu til
vióreisnar, útg. Hió islenska bóhnenntafélag 2002, ritstjóri Jónas Haralz, bls. 54.
}Sumarliói Isleifsson: „Islensk eða dönskpeningabúð? “ Saga íslandsbanka 1914-1930.
I Landshögum, þáttum úr islenskri atvinnusögu, gefnum út i tilefhi af 100 ára qfinœli
Landsbanka Islands, 1986, útg. Landsbanki Islands, ritstjóri Heimir Þorleifsson, bls. 140.
4Magniis Jónsson: Agrip af sögu bankanna á Islandi, fylgirit meó nefndaráliti
bankalaganefndarinnar 1926, bls. 26.
5 Jóhannes Nordal: Lengi býrað fyrstugerö. 1 afmœlisriti Davíðs Oddssonar, fimmtugs,
1998, bls 554-555. Sjá einnig J.N. 2002, bls. 42.
6 Sumarliði Isleifsson, bls. 148.
7 Magniis Jónsson, 1926, bls 33.
8 Sumarliði Isleifsson, bls. 149-150.
9 Magnús Jónsson, bls. 35.
10 Sumarliði ísleifsson, bls. 152-154.
" Jóhannes Nordal, 2002, bls. 54.
l2Jóhannes Nordal, 2002, bls. 45.
13 Alit milliþinganefndar um bankamál 1925, álitmeiri hlutans, útg. 1926, bls. 12 og 16-17.
,4Alit miUiþinganefndar, meiri hlutans, bls. 28.
15 Benedikt Sveinsson: Alit miUiþinganefndar um bankamál 1925, álit minni hlutans,
útg. 1926,bls. 6.
16 Benedikt Sveinsson, bls. 20.
17 Benedikt Sveinsson, bls. 8.
l8Jóhannes Nordal, 2002, bls. 53.
19 Ólafur Bjömsson, bls. 84.
20 Hér úr bók Guðjóns Friðrikssonar, Dómsmálaráðherranum, útg. Iðunn 1992, bls. 173-174.
211 lýsingu atburóa áranna 1929-1930 er mest stuðst vió ritgerð Sumarliða Isleifssonar,
bls. 158-159.
22 Ólafur Bjömsson, bls. 94.
23 Ólafúr Bjömsson, bls. 91.
24 Ólafiir Bjömsson, bls. 96.
25 Sumarliði Isleifsson, bls. 163.
26Alit milliþinganefndar i bankamálum, meiri hlutans, bls. 10.
27 Jóhannes Nordal, 2002, bls. 48.
VÍSBENDING I 19