Fréttatíminn - 13.01.2012, Side 20

Í dag er
Regnboginn eina
kvikmyndahúsið
sem er eftir í
miðbænum og
Háskólabíó er
í útjaðrinum.
Kvikmyndahús
eru segull á
mannlífið þau
eru mikilvæg
fyrir verslun og
aðra þjónustu.
Gestir kvik-
myndahúsanna
eru mikilvægir viðskiptavinir fyrir aðra þjónustu. Þeir sem sem sækja bíóin eru
margir ómótaðir neytendur með mikla kaupgetu. Rekstraraðilar stóru versl-
unarmiðstöðvanna gera sér grein fyrir þessu og starfrækja kvikmyndahús með
verslunar- og þjónustustarfsemi.
Kvikmyndahús í miðborg Reykjavíkur 2011
ÚTSÖLULOK
Lín Design Laugavegi 176 Sími 533 2220 www.lindesign.is
Laugardag 11-16
Allt að 50% afsláttur
og garða. Borgarmassinn er þétt-
býll og með mjög hátt nýtingar-
hlutfall sem er ein af forsendunum
þess að hægt sé að vera með fjöl-
breytta miðbæjarstarfssemi.
Þéttleiki borgarinnar hefur
áhrif á hversu mannlífið er öflugt.
Í þeim borgarhlutum þar sem
er lítill þéttleiki er yfirleitt lítið
mannlíf. Mikill þéttleiki er vísir að
öflugu mannlífi.
Þær borgir sem við horfum helst
til og berum okkur saman við eiga
sér langa sögu sem borgir eða
stórir bæir. Um aldamótin 1900
bjuggu í Reykjavík rétt rúmlega
6.000 íbúar en 400.000 íbúar í
Kaupmannahöfn. Reykjavík er því
rétt að slíta barnsskónum í þeim
samanburði.
Að byggja sér fortíð
„Þetta er miðbærinn okkar. Svona
hefði hann litið út hefðum við verið
svolítið ríkari en við vorum.”
Sagan skiptir okkur öll máli.
Fortíðin er okkur mikilvæg.
Gamalt umhverfi veitir okkur yfir-
leitt vellíðan og öryggiskennd.
Gömul mannvirki gefa einnig
umhverfinu dýpt. Hjálpa okkur
jafnvel með skilning á hlutunum.
Hvaðan komum við? Við þurfum
því einhverja tengingu við for-
tíðina í kringum okkur. Hvernig
var hér áður og hvernig lifðu for-
feðurnir? Í gömlum hlutum eru
einnig verðmæti sem oft sjást ekki
fyrr en búið er að hreinsa, laga og
jafnvel endurbyggja. En eitt er að
skilja mikilvægi gamalla hluta og
sögunnar og hitt er að gleyma sér í
fortíðinni og hunsa samtímann.
Afstaða til sögunnar er breyti-
leg eftir tíma og aðstæðum. Þeir
sem lenda í miklum raunum vilja
helst gleyma því liðna og eyða
öllu sem minnir á gamla tíma.
Hjá þeim er vilji til að byrja upp á
Mannfjöldaþróun í nokkrum nágrannaborgum.
Miðborg, eða öflugir borgarkjarnar, eiga
að hafa þá burði að hægt sé að sinna
sínum erindum á litlu svæði. Þaðan
þurfa síðan að vera góðar almennings-
samgöngur í nálæg hverfi.
Hvar finnum við mannlífið á höfuð-
borgarsvæðinu? Hvar heldur fólkið sig?
Er það í miðbænum, Kringlunni,
Smáralind eða í Skeifunni? Eða er mann-
lífinu dreift á alla þessa staði og stór
hluti fólksins í bílum að fara á milli staða
í óþarfa ferðum? Er nauðsynlegt að
vera í bílum þvers og kruss til að sinna
erindum? Þarf ekki að stýra starfsemi
borgarinnar þannig að ekki þurfi að
endasendast borgarenda á milli til að
sinna einföldustu erindum? Skipulags-
leysi er kannski helsta skýringin á mikilli
bílaeign og akstri landsmanna. Nota þarf
skipulag meira til að stýra niðurröðun
starfsemi í borginni til að minnka óþarfa
akstur og ferðir á milli staða .
Miðborg Reykjavíkur hefur í seinni tíð
smámsaman orðið einhæf sem stríðir
gegn eðli miðborga. Miðborgir eiga að
vera með fjölbreytta starfsemi. Ýmis
mikilvæg starfsemi er horfin úr mið-
bænum ásamt stórum vinnustöðum.
Miðbærinn er einhæfari en hann var.
Í dag einkennist miðbærinn mest af
börum, hótelum, veitingastöðum og
„lundabúðum“. Almennum verslunum
eins og matvörubúðum hefur fækkað
mikið, einnig er minna um sérvöruversl-
anir sem einkenndu miðbæinn áður fyrr.
Áfengisútsölum hefur einnig fækkað.
Fyrir 30 árum voru tvær af þremur
áfengisútsölum Reykjavíkur í miðborg-
inni. Nú er aðeins ein áfengisútsala af sjö
í miðborginni.
Bíóborgin sem var
Reykjavík var
einu sinni
bíóborg. Árið
1980 voru eftir-
talin bíó í miðbæ
Reykjavíkur:
Nýja bíó, Gamla
bíó, Hafnarbíó,
Regnboginn,
Stjörnubíó og
Austurbæjarbíó. Í
útjaðri miðbæjar-
ins voru síðan
Háskólabíó og
Tónabíó.
Kvikmyndahús í miðborg Reykjavíkur 1980
nýtt. Eftir heimstyrjaldirnar vildu
margir eftirlifenda á stríðshrjáðum
svæðum byrja frá grunni, byggja
alveg nýjan heim með óbilandi trú
á framtíðina. Gömlum rústum og
borgarhlutum var eytt og byggð
ný hverfi sem áttu ekkert skylt
við það sem fyrir var. Þessar hug-
myndir komu að einhverju leyti
til Íslands; að gleyma því liðna,
það væri ónýtt og byrja upp á nýtt.
Aðalskipulag Reykjavíkur 1962-
1983 er afsprengi þessara hug-
mynda. Þessar hugmyndir fengu
einnig hljómgrunn hjá þeim kyn-
slóðum á Íslandi sem ólust upp við
erfiðar aðstæður, skort og bjuggu
í lélegu húsnæði. Þessar kynslóðir
áttu erfitt með að skilja að einhver
verðmæti væru í gömlum húsum.
Í dag er fortíðarþrá ráðandi í
miðbæ Reykjavíkur. Ríkjandi af-
staða til miðborgar Reykjavíkur er
að gamalt sé algott og forðast eigi
það sem minnir á samtímann. Það
sem er framkvæmt á að minnsta
kosti að líta út fyrir að vera gamalt.
Gömul hús og munir þykja skapa
eftirsóknarvert umhverfi en nýtt
umhverfi og nýir hlutir eru að
sama skapi óæskilegir.
Er í lagi að skálda fortíðina,
horfa á fortíðina með okkar
augum, skapa fortíðina eins og
við viljum hafa hana? Fyrir hendi
er tilhneiging til að fegra fortíð-
ina, eða kannski þrá um glæsta
fortíð. Það er auðvitað ljóst að við
getum ekki endurskapað fortíðina
að fullu. Nýjar kröfur samtímans
meðal annars um þægindi og
öryggi valda því að ekki er hægt að
endurgera hús fullkomlega. Hverju
má breyta frá upphaflegri gerð?
Höfum við algert skáldaleyfi svo
framarlega að þetta sé í gömlum
stíl? En hvar liggja mörkin? Eigum
við kannski að fá Disney með
okkur til að klára miðbæinn?
Hvað þýðir það að vernda hús
og gera þau upp? Er það sjálfgefið
hvaða leið á að fara í endurbygg-
ingunni?
Íslensk hús ganga oft í gegnum
miklar breytingar. Íslenski torf-
bærinn var lifandi. Hann krafð-
ist stöðugs viðhalds, sífelldrar
endurbyggingar vegna óstöðugra
byggingarefna. Einnig var sífellt
verið að breyta þeim vegna nýrra
aðstæðna. Sama gilti um íslensku
timburhúsin. Þau voru hækkuð,
lengd, bíslög byggð og gluggum
breytt. Þegar mannvirki með svo
flókna byggingarsögu eru endur-
byggð má spyrja: Hvernig eiga þau
að líta út eftir endurgerðina? Er
það sjálfgefið að þau eigi að vera
eins og þau voru upprunalega þeg-
ar þau voru nýbyggð? Eða eiga þau
að vera eins og sú mynd sem var
lengst við lýði? Eða sú gerð sem
hæfir best aðstæðum okkar?
Staðsetning húss kallar oft
á breytingar. Stórir verslunar-
gluggar voru settir á sínum tíma á
íbúðarhús við Laugaveginn þegar
gatan varð að verslunargötu. Í dag
eru verslunargluggarnir samnefn-
ari götunar. Þeir mynda eina sam-
fellu frá Hlemmi niður á Lækja-
torg. Nú er búið að breyta húsum
við Laugaveg 4-6 aftur til uppruna-
legs horfs og stóri „Bieringsglugg-
inn“ horfinn. Viljum við að fleiri
timburhúsum við Laugaveginn
verði breytt eins?
Ef endurbygging gamla Lands-
bankans við Austurstræti stæði
fyrir dyrum: Kæmi þá til greina
að rífa allar viðbyggingar húss-
ins, fjarlægja efstu hæðina eftir
Guðjón Samúelsson og viðbygg-
ingar Gunnlaugs Halldórssonar
og Guðmundar K. Kristinssonar?
Eftir stæði hugverk Christians
Thurens, nettlegt, tvílyft hlaðið
steinhús frá árinu 1899.
Byggðarmynstur og skipulag
Sagan einskorðast ekki við einstök
hús borgarinnar. Sagan liggur líka
í byggðarmynstrinu og skipu-
laginu: Hvernig göturnar liggja,
formi húsanna, hvernig húsin
tengjast götunni, göturýmum og
innbyrðis samhengi borgarinnar;
mælikvarða, stærð og fínleika
mannvirkjanna. Hús borgarinnar
þurfa að þola nánd í götuhæð. Þau
þurfa að vera þannig úr garði gerð
að það sé áhugavert að eiga leið
framhjá þeim.
Hvers vegna er Smárinn í
Kópavogi svona ólíkur miðbæ
Reykjavíkur? Starfsemin er lík. Á
báðum stöðum eru íbúðir í bland
við verslanir og aðra þjónustu.
Mismunurinn liggur í skipulag-
inu, byggðarmynstrinu og sam-
henginu við aðra byggð. Miðbær
Reykjavíkur byggðist yfir langan
tíma áður en almenn bílaeign kom
til sögunnar með fjölbreyttum
bæjarrýmum. Byggðarmynstur
miðbæjar Reykjavíkur og sam-
hengi byggðarinnar við Höfnina
og Tjörnina er einstakt. Smárann
má kalla „bílaskipulag“ þar sem
allt er hugsað og miðað út frá bíln-
um. Margra akreina götur, að- og
fráreinar, bílastæði og önnur um-
ferðarmannvirki yfirgnæfa allt um-
hverfið. Hérna vantar umgjörð um
mannlífið. Allt sem einkennir gott
borgarumhverfi mætir afgangi.
Fá skýr bæjarrými afmörkuð eða
mótuð af byggð. Fáir eru fótgang-
andi eða á hjóli enda mæta göngu-
og hjólaleiðir afgangi.
Höfum við algert skáldaleyfi svo framarlega að þetta sé
í gömlum stíl? En hvar liggja mörkin? Eigum við kannski
að fá Disney með okkur til að klára miðbæinn?
20 skipulag Helgin 13.-15. janúar 2012