Læknablaðið - 01.02.1925, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐIÐ
17
ar a'ð gera mörgum fremur að ýmsu leyti, — láti í ljósi álit sitt um
það, að hverju leyti og hvernig þeim megi haga betur en gert er.
I.
Eg sagði, að skólamálin væru vandræðamál að mörgu leyti. Um lang-
an aldur hefir það kveðið við, að það þyrfti að menta alþýðu, og getur
aö vísu enginn borið á móti því, en hvað mentun er, og hvernig alþýða
verði mentuð, það sýnir reynslan, að ,.menn vaða í villu og svima“ um,
þvi að þrátt fyrir alt mentunarskraf og mentunartilraunir, sýnist alþýðu-
mentuninni miða býsna hægt áfram, ef það er þá nokkurn hlut. Víst er
um það, að fyrir flestum, sem um mentun tala, vakir eingöngu bókleg
mentun, og að meðalið til að veita alþýðu hana, séu skólar. Á þeim hefir
lengi verið tröllatrú, bæði hér á landi og annarsstaðar. Pess vegna hefir
i öllum svo nefndum siðuöum löndum verið lögleidd skólaskylda, þar á
meðal hér. En er reynsla tók að fást um hina lögboðnu skólagöngu, kom
það i ljós annars vegar, að árangurinn varð lélegri en menn höfðu gert
sér von um, liins vegar að heilbrigði barnanna og likamsþroska stafaði
á ýmsan hátt hætta af skólavistinni. Það liggur og í ugum uppi, að það
er óeðlilegt og óholt börnum að sitja rígbundin við bóknám alt að 8
tima á dag, eins og á sér stað sunísstaðar erlendis. Reynslan sýndi og,
að oft voru skólarnir gróðrarstia næmra sótta og kvilla, og stuðluðu
drjúgum að útbreiðslu þeirra. Þrátt fyrir þetta hefir engum komið til
hugar að legga niður skólana eða skólaskylduna, enda naumast tiltæki-
legt, því að þótt það sé í rauninni ofætlun fyrir skólana að veita börn-
unum bóklega mentun að nokkru ráði, þá ættu þeir þó að geta veitt þeim
þá kunnáttu, er þarf til þess, að þau geti sjálf aflað sér hennar, ef þau
hafa gáfur og löngun til, svo og nokkra leikni í þeirri bóklegu kunnáttu,
sem allir þurfa á að halda, svo sem skrift og algengasta reikningi; og
víðast er ekki hlaupið að því, að sjá þeim fyrir þessari kunnáttu og leikni
skólalaust. Menn hafa því orðið að láta sér nægja, að reyna að draga
úr hættunni, annars vegar með því að láta börnin líka hafa nokkrar verk-
legar1 námsgreinar til að hreyfa og temja og liðka líkamann, t. d. smíð-
ar, með leikfimi 0. f 1., hins vegar með því aö láta lækna líta eítir skó!-
unum, hollustu húsakynna og aðbúðar og heilsufari nemendanna. Ekki
er neitt af þessu né heldur það alt saman að vísu einhlítt, til að eyöa
að fullu eða koma í veg fyrir skaðsemi skólavistarinnar, einkum fyrir
ung börn, en kemur þó vafalaust að miklu notum víða. Efirliti iækna
með barnaskólum var fyrst byrjað á í stórborgum erlendis, og ekki fyr
en á síðasta áratug 19. aldarinnar. Var tilefnið sumstaðar farsóttir, er
gengu meðal skólabarnanna (t. d. þar sem eftirlit var einna fyrst tekið
upp, í Boston 1894, skæð og útbreidd barnaveiki), á öðrum stöðum uggur
um skaðvæni skólavistarinnar fyrir líkamsþroska l)arnanna og heilsufar
yfirleitt. I Danmörku skiftir ríkið sér ekki af skólaeftirlitinu, heldur er
það þar sérmál bæja- og sveitafjelaga; þar er því ekkert skó.laeftirlit
enn á stöku stöðum, en lang-viðast er það þó komið á. I Kaupmsnna-
höfn liefir það verið síðan 1897, en eins og nærri má geta, var það miklu
ófullkonmara í fvrstu en nú er það. Hafa nú sérstakir læknar það á
hendi, svo nefndir Komniunelæger; hefir hver eftirlit við 2—3 skóla, en
alls eru skólarnir um 90 með 60—70 þús. börnum. Einn af skólalækn-