Bændablaðið - 11.04.2013, Qupperneq 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. apríl 2013
SMÁvirkjun | Kynningarblað Landssamtaka raforkubænda – apríl 2013
Koltunguvirkjun stendur í samnefndu gili
fremst í Svaðbælisheiði, inn af bænum
Þorvaldseyri. Það var Ólafur Pálsson bóndi
á Þorvaldseyri sem byggði virkjunina árið
1928 sem þótti mikil bylting á þeim tíma.
Framleiðslugeta hennar var þó aðeins 12
kW. en dugði vel til lýsingar í íbúðarhúsi og
fjósi og einnig til upphitunar að hluta. Mikil
fyrirhöf var að byggja á þessum stað þar
einu, grafa fyrir stöðvarhúsi og steypa upp
húsið, leggja aðrennslisrör í bratta brekku og
mynda uppistöðulón. Þá var mikil vinna að
Handgrafa þurfti fyrir staurunum en allur
jarðvegur þar sem línustæðið lá var grófur
aur og víða stutt niður á grunnvatn.
í Svaðbælisheiði en einnig er veitt vatni úr
nálægri uppsprettulind. Vatnslaust verður
þurrkum og frosti og þá er framleiðslan minni.
Það er afskaplega gaman að virkja og búa til
smávirkjun. Ég er ekki alveg viss um hvað gefur
af sér þessa gleði og ánægju en ég held að
það hljóti að vera það að sjá náttúruna strita
fært í farveg sem er manninum þóknanlegur
og sem maðurinn getur nýtt. Ég vil hvetja þá
sem eiga möguleika á að virkja til þess að
vinna úr þeim möguleikum sem landið býður
uppá og láta verkin tala. Virkjunin verður ekki
til af sjálfu sér.
Með því að virkja ár og læki er ekki
verið að spilla náttúrunni. Þvert á móti eru
smávirkjanir, ef rétt er frá þeim gengið, eins
sem fer jafnan vel að landslaginu og býr til
til þess að framkvæma þá vinnu sem þessi
raforkuskammtur getur framkvæmt. Í um-
gleymast. Umræðan snýst oft um það að
verið sé að spilla náttúrunni í ágóðaskyni og
að virkjunin verði lýti sem fæli frá ferðamenn
og þá sem vilja njóta náttúrufegurðar.
Mín reynsla af byggingu smávirkjana í
Sandá í landi Eyvindartungu í Laugardal
þágu Héraðsskólans að Laugarvatni árið
til allt til ársins 2002 þegar ég og fjölskylda
systur minnar, byggðum stærri virkjun í ánni.
Við byggðum síðan aðra virkjun ofar í ánni
árið 2005. Við þessar virkjanir urðu til lítil
uppstöðulón þar sem gróður og fuglalíf hefur
aukist og orðið fjölbreyttara en áður var.
Þannig hefur álft straumönd og stokkönd
orðið meira áberandi en áður. Stargróður
hefur myndast við lónin og fjölbreytni aukist
í gróðurfarinu.
Ávallt hefur verið mikil ferðamennska
í Laugardalnum og talsverð umferð um
hlaðið í Eyvindartungu Eftir tilkomu nýju
virkjananna jókst umferðin verulega og
áhugi ferðamanna á þeim var og er
mikill. Margsinnis hafa skipulagðir hópar
ferðamanna komið við í Eyvindartungu og
notið leiðsagnar okkar um virkjanirnar og
um þá fögru náttúru sem umlykur þær. Mér
á jákvæðari nótum að þessu leyti, svo sem
eins og umræða um ferðamennsku á Íslandi
völdum ferðamanna á Íslandi er að tiltölu
völdum virkjana.
Sigurður Jónsson, formaður Landssamtaka
raforkubænda 2007-2012
Túrbínan er af Pelton gerð og er þýsk að
var 2x200 volta jafnstraums rafall og var álagi
áður stýrt með notkun heima á bænum
með ofnum og lýsingu. Þegar mjaltavélar
komu til sögunnar var einnig settur mótor á
sogdæluna og þurfti þá að minnka á ofnum
í íbúðarhúsi á meðan mjólkað var.
áfallalaust fram til ársins 1947 þegar eldgos
varð í Heklu en þá barst talsvert magn af
að því að stöðva virkjunina og þar sem
vikur barst með vatninu inn í rörin olli það
síðar skemmdum á túrbínuhjólunum. Á einni
túrbínuhúsið. Þá tóku við viðgerðir og voru
bænum. Hlé var gert á rafmagnsframleiðslu
um nokkurra mánaða skeið.
Árið 1960 byggði Eggert Ólafsson við
stöðvarhúsið og það var stækkað um
helming. Hann smíðaði líka nýja túrbínu sem
var með tveimur túrbínuhjólum og steypti í
á driföxli túrbínunnar. Fenginn samskonar
rafall og fyrir var. Framleiðslan jókst við þetta
en þá voru komnar tvær vélasamstæður
sem keyra mátti saman eða sitt í hvoru lagi.
Ef bilun kom upp í annarri þá var hægt að
tengja hina, sem gerði það að verkum að
rekstraröryggi var mun meira.
Vandamál gat skapast að vetri til þegar
kólnaði snögglega í veðri og gerði snjóbyl.
Þá vildi fenna í lækinn og hlaðast krapi og
myndaðist grunnstingull við inntak uppi-
stöðulónsins. Þá minnkaði rafmagnið eða
Koltunguvirkjun
Hugleiðing um smávirkjanir og umhverfið
fór alveg af. Þá var farið gangandi inn að
rafstöðinni oft í slæmu veðri og myrkri, farið
Ferðin gat tekið 2-3 tíma og beðið var
heima eftir að ljóstíra færi að loga á perum.
Þegar rafmagn komst aftur á þurfti að setja
ofna heima á bænum fyrir til þess að jafna
spennuna og bæta við álagi heima eftir því
sem styrkur rafmagnsins jókst.
Árið 1964 var svo rafmagn leitt um sveitina
frá Sogsvirkjun sem kallað var til að byrja með
Sogsrafmagnið. Þá var heimarafmagnið
eingöngu notað til upphitunar á íbúðarhúsi
laskaðist í miklu austan roki þar sem margir
staurar brotnuðu og vírar slitnuðu. Fyrir lá
að það þyrfti að fara í algjöra endurnýjun
á rafmagnslínu og einnig lágu fyrir ýmsar
frestað að fara í endurbætur á þessu stigi.
Borað var eftir heitu vatni rétt fyrir framan
stöðvarhúsið árið 1989 og fékkst þar 66 stiga
heitt vatn, 1,5 ltr./sek sjálfrennandi, sem
notað er til húshitunar. Þar með var minni þörf
fyrir rafmagn frá virkjuninni sem áður hafði
framleitt rafmagn til húshitunar og frestuðust
því endurbæturnar enn um sinn.
Þegar sá möguleiki opnaðist árið 2000 að
bændur gætu framleitt rafmagn til sölu inn á
og rör. Um mitt árið voru vélar gangsettar
með nýjum rafal, en sömu túrbínum. Einnig
var lagður nýr jarðstrengur frá virkjuninni
heim að bæ. Fyrirkomulag á samrekstri við
18 kW.
rekstur virkjunarinnar þegar gaus í Eyja-
Svaðbælisheiði og fyllti lækjarfarvegi af ösku
svo ekki var annað að gera en að hætta
framleiðslu og stöðva vélarnar. Uppistöðulón
virkjunarinnar fylltist af ösku og var mokað
upp úr því margsinnis. Einnig settist aska í
inntaksmannvirki og rör. Virkjunin hefur ekki
enn verið gangsett, þremur árum eftir gos,
þar sem enn berst mikli aska með vatninu í
rigningum, en fer þó minnkandi. Það mun því
ekki líða langur tími þar til heyra má þýðan
nið túrbínuhjólanna þegar þau fara að
snúast aftur.
Ólafur Eggertsson, formaður Lands samtaka
raforkubænda 1999-2005
Nú er nýafstaðin ráðstefna Landssamtaka
raforkubænda í Noregi (n. Småkraft
foreninga) er haldin var í Bergen dagana
19-21. mars. Sjálfur aðalfundur samtakanna
er í raun aðeins lítill hluti dagskrárinnar er
samanstóð af eftirfarandi:
19. mars - Smávirkjanakúrs NVE
vaxtarmöguleikar og þróun.
20. mars - Setning ráðstefnunnar
ásamt almennum fyrirlestrum um
orkumál en deginum lauk með
aðalfundi samtakanna og veitingu
smávirkjanaverðlaunanna 2012 (n.
småkraftprisen).
21. mars - Þrjú aðskilin málþing, þar af
með sameiginlegri skoðunarferð til
rafalaverkstæðis og smávirkjunar í
nágrenni Bergen.
Skráðir þátttakendur á ráðstefnunni voru
450 en 64 söluaðilar voru með kynningarbás
og buðu allt frá lokubúnaði til fjarskiptalausna.
Einn íslenskur aðili var með kynningu á
ráðstefnunni, Verkís verkfræðistofa. Höfundur
sótti heim „Småkraftdagene“ er þeir voru
haldnir í Ålesund á síðastliðnu ári. Margir
áhugaverðir fyrirlestrar voru í boði og má
þar m.a. nefna reynslu af sjálfhreinsandi
Coanda inntaki í Noregi og innleiðingu
er eiga að auka enn frekar fjárfestingu
í endurnýjanlegum orkugjöfum með
fjárhagslegum stuðningi. Þann 1. janúar árið
2012 varð Noregur hluti af norsk-sænskum
markaði með græn skírteini. En Svíþjóð og
Noregur settu sér það markmið að auka
orkuframleiðslu endurnýjanlegra orkugjafa
um 26,4 TWh. fram til 2020. Eftirfarandi aðilar
geta sótt um græn skírteini til ársins 2020:
Öll orkuverk er nýta endurnýjanlega
orkugjafa með upphaf framkvæmda (n.
byggestart) eftir 7.9.2009.
Eldri orkuver er nýta endurnýjanlega
orkugjafa og hafa aukið orkuframleiðslu
sína varanlega, upphaf framkvæmda
eftir 7.8.2009.
1 MW með upphaf framkvæmda eftir
1.1.2004.
Samkvæmt heimasíðu Småkraft for-
eninga eru baráttumál Landssamtaka raf-
orku bænda í Noregi m.a.:
Umsóknarferli NVE: Í dag má búast við
NVE vari í allt að 5-6 ár eftir að skilað er
inn umsókn. Þennan tíma þarf að stytta.
orkuuppbyggingar í Noregi er
Skattamál: Allar virkjanir með uppsett
(n. grunnrenteskatt) af allri sinni
orkuframleiðslu eða um 30% skatt. Það er
hamlandi fyrir svo stór verkefni og hefur
orðið til þess að færri virkjanir 5,0-10 MW
eru byggðar í Noregi. Þess eru dæmi
Einnig er eignaskattur (n. eiendomskatt)
oft talsverður og krítískur er kemur að
hagkvæmnisútreikningum.
Í mars 2012 voru innan Landssamtaka
raforkubænda í Noregi 246 virkjanir og 600
skráðir meðlimir ásamt um 40 stuðnings-
aðilum, fyrirtæki er styðja fjárhagslega við
starf samtakanna. Norskir raforkubændur
ásamt því að fjórum sinnum á ári kemur út
tímaritið, .
Að lokum ber að nefna að umsóknir um
fyrirtæki í eigu einkaaðila er sérhæfa sig í
uppbyggingu smávirkjana. Má þar nefna t.d.
Småkraft AS (www.smaakraft.no), Fjellkraft
AS (www.fjellkraft.no), Bekk og strøm AS
(www.bekkogstrom.no) og að lokum Blåfall
með Landsbankanum á árunum 2007 til 2012
og átti 10% eignarhluta.
Staða norskra raforkubænda er því
um leigu vatnsréttinda.
Småkraft foreninga
18.04.201019.06.2009