Bændablaðið - 11.04.2013, Side 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. apríl 2013
Umhverfis- og auðlinda ráðherra,
Svandís Svavarsdóttir, skipaði á
dögunum Stefán Thors í embætti
ráðuneytisstjóra í umhverfis- og
auðlindaráðuneytinu.
Embættið var auglýst laust
til umsóknar þann 12. janúar sl.
og þriggja manna ráðgefandi
hæfnisnefnd var skipuð í samræmi
við 19. gr. laga nr. 115/2011, um
Stjórnarráð Íslands, sbr. reglur nr.
393/2012 um ráðgefandi nefndir
er meta hæfni umsækjenda um
embætti við Stjórnarráð Íslands.
20 sóttu um embættið
og hæfnis nefnd mat tvo
umsækjendur hæfasta, þau
Sigríði Auði Arnardóttur og
Stefán Thors. Ráðherra tók að
loknum viðtölum ákvörðun
um að skipa Stefán í embætti
ráðuneytis stjóra í umhverfis- og
auðlindaráðuneytinu.
Stefán Thors útskrifaðist með
meistaragráðu frá skipulags deild
Arkitektaskólans í Kaupmanna-
höfn árið 1976 að loknu sex
ára háskólanámi, lagði stund á
viðbótarnám í skipulagsfræðum
í Stokkhólmi árið 1978 og hefur
sem skipulagsstjóri sótt fjölmörg
námskeið, m.a. á sviði stjórnunar
og verkefnastjórnunar. Hann hefur
starfað hjá opinberum skipulags-
yfirvöldum frá árinu 1976, að
frátöldum fjórum árum sem hann
vann sjálf stætt við ráðgjafar-
þjónustu í skipulagsmálum.
Hann var skipaður skipulagsstjóri
ríkisins árið 1985 og forstjóri
Skipulagsstofnunar 1. janúar 2011.
Alls hefur hann því rúmlega 27
ára reynslu af stjórnun. Meðal
mikilvægra þátta í reynslu hans má
nefna náið samstarf við ráðuneyti,
ríkisstofnanir, sveitarfélög og
h a g s m u n a -
aðila um land
allt. Þá hefur
hann í störfum
sínum stöðugt
fjallað um
viðfangsefni
þar sem meta
þarf vægi milli
verndunar- og
n ý t i n g a r -
sjónarmiða,
sem segja má
að sé kjarninn í starfi umhverfis-
og auðlindaráðuneytisins. Sem
skipulagsstjóri og forstjóri hefur
Stefán frá upphafi tekið þátt í
samráði forstöðumanna stofnana
sem heyra undir ráðuneytið og
þekkir því vel til flestra verkefna
ráðuneytisins. Þá hefur hann fyrir
hönd þeirrar stofnunar sem hann
hefur stýrt tekið virkan þátt í
alþjóðlegu samstarfi.
Stefán er kvæntur Guðrúnu
Gunnarsdóttur myndlistarmanni
og eiga þau tvo uppkomna syni.
Í umsögn ráðgefandi hæfnis-
nefndar um Stefán Thors segir
m.a.:
„Stefán hefur langa og farsæla
stjórnunarreynslu í undirstofnun
ráðuneytisins, þar sem tekist er
á við flókin stjórnsýsluverkefni
og hann hefur því yfirgripsmikla
þekkingu á verkefnasviði
ráðuneytisins. Framtíðarsýn
Stefáns varðandi uppbyggingu og
verkefni nýs ráðuneytis er mjög
skýr og hann er sterkur greinandi
sem á auðvelt með að ná yfirsýn.“
Stefán er skipaður í embætti
ráðuneytisstjóra til fimm ára frá
deginum í dag að telja og mun
þegar hefja störf í umhverfis- og
auðlindaráðuneytinu.
Umhverfis- og auðlindaráðuneytið:
Stefán Thors skipaður
ráðuneytisstjóri
Beit á Almenningum
Nýverið birti ítölunefnd niður-
stöður sínar um beit í Almenninga,
afrétt Vestur-Eyfellinga. Vildi
meirihlutinn heimila beit sauðfjár,
en minnihluti nefndarinnar taldi
afréttinn ekki beitarhæfan.
Deilurnar um beit á Almenninga
eru margslungnar og vekja upp
ýmsar spurningar.
Friðun Þórsmerkursvæðisins
Þegar fjallað er um Almenninga, lítinn
afrétt norðan við Þórsmörk, þarf í
raun að skoða allt Þórsmerkursvæðið
í heild, því náttúrulegar hindranir eru
litlar fyrir fé að komast á milli svæða.
Deilur um beit á þessum slóðum eiga
sér áratuga langa sögu, en þeim lauk
tímabundið með merkum samningi
Landgræðslunnar og Vestur-
Eyfellinga um friðun Almenninga
sem gerður var 1990.
Árið 1920 afhentu bændur í
Fljótshlíð Skógrækt ríkisins beitarrétt
í Þórsmörk gegn því skilyrði að landið
yrði friðað fyrir beit. Þótt miklu væri
til kostað varð raunin hins vegar sú
að ógerlegt reyndist að girða milli
Almenninga og Þórsmerkur þannig
að fjárhelt væri.
Þegar fé var sem flest voru
landþrengsli mikil í Vestur-
Eyjafjallahreppi. Margt fé var því
flutt á Almenninga, langt umfram það
sem landið bar. Árið 1973 var t.d.
1273 fullorðins fjár sett í afréttinn.
Rannsóknir það sama ár leiddu hins
vegar í ljós að bithagar voru þar
naumir, gróður rýr og beitarþol lítið. Í
raun grundvallaðist upprekstur fjárins
fyrst og fremst á ágangi, þ.e. beit á
Þórsmörk, Goðalandi og aðliggjandi
smáafréttum í fullkominni óþökk
umráðahafa lands þar.
Árið 1985 hófust samninga-
viðræður um beitarfriðun enn á ný.
Það ár voru 900 fullorðins fjár flutt
á afrétt og land í slæmu ástandi.
Beitardögum var síðan fækkað,
en aðlögunartími veittur með því
að fresta áformum um endurnýjun
girðingar milli Almenninga og
Þórsmerkur, þótt það kostaði í raun
áframhaldandi ágangsvandamál
í Þórsmörk, Goðalandi og víðar.
Ástæða að baki þessari ákvörðun var
í reynd sú að ekki var talið verjandi
að veita almannafé í svo hæpna
framkvæmd.
Meðan á samningaferlinu stóð var
bændum í Vestur-Eyjafjallahreppi
veitt margháttuð aðstoð við að laga
sig að því að hætta beit í Almenninga.
Árið 1990 tók svo gildi samningur
um beitarfriðun, sem vara skyldi í
a.m.k. 10 ár.
Ástand lands í Almenningum
Friðun og landbætur sem upp rekstrar -
bændur hafa unnið með tilstyrk
Landgræðslunnar hafa bætt ástand
Almenninga mikið á þeim rúmlega
20 árum sem liðin eru. Á það ber hins
vegar að líta að land í Almenningum
var mjög illa farið vegna samspils
langvarandi ofbeitar og óblíðra
náttúruafla og enn vantar mikið á að
gróður sé þar í viðunandi ástandi.
Landbúnaðarháskóli Íslands mat
beitarþol afréttarins á árinu 2011.
Í skýrslunni kemur m.a. fram að
91% afréttarins væri ógróinn, og
ennfremur að meginhluti gróna
landsins væru mosaþembur.
Jarðvegs rof er þar mikið og töluverð
aska frá eldgosunum 2010 og 2011.
Á slíku landi getur beit hægt mjög á
náttúrulegri gróðurframvindu.
Viðmiðanir um ástand lands hafa
breyst mikið á undanförnum árum.
Í nágrenni eldfjallanna er einkum
mikilvægt að byggja upp gróður sem
fær er um að binda gjósku og breyta
henni í jarðveg með gróðurmætti
sínum. Meðal slíkra tegunda eru birki
og víðir, sem hafa breiðst ört út bæði
í Almenningum og Þórsmörk í kjölfar
friðunarinnar.
Um ítölu og beit í Almenninga
Ítölunefndin sem skipuð var
fyrir Almenninga klofnaði í
úrskurði sínum. Að áliti meirihluti
nefndarinnar er beit heimil fyrir 50
tvílembur fyrstu fjögur árin, síðan
má fjölga þeim í 130 á átta árum.
Minnihluti nefndarinnar byggði
hins vegar á ofangreindri skýrslu
Landbúnaðarháskólans um beitarþol
og taldi afréttinn þurfa lengri frið
fyrir beit til að jafna sig eftir áföll
af völdum eldgosa og rányrkju fyrri
ára. Þar væri mikið í húfi, ekki síst í
ljósi tíðra eldgosa .
Ein meginástæða þess að
fjáreigendur í Vestur-Eyjafjallahreppi
fluttu fé í Almenninga sumarið
2012, eftir friðun frá 1990, er
líklega úrskurður Óbyggðanefndar
um að ríkið ætti landið, en bændur
beitarréttinn. Töldu þeir nytjar
tryggja betur áframhaldandi beitar-
rétt. Á móti koma hins vegar þau
sjónarmið að eignarrétti fylgi ríkar
skyldur, og að þinglýstur samningur
um áframhaldandi friðun væri í raun
sterkari til viðhalds beitarréttindum
en að nýta svo illa farið land til
beitar.
Úrskurður ítölunefndar fyrir
Almenninga gerir ráð fyrir fáu
fé, 50 tvílembum til að byrja
með, en eigendur beitarréttar
eru margir. Slík beit skiptir vart
miklu máli fyrir möguleika þeirra
til sauðfjárbúskapar. Félagslegar
ástæður virðast því ríkari hér
en efnahagslegur ávinningur og
umhverfissjónarmið.
Í samfélagi nútímans er eðlilegt
að saman fari réttindi og skyldur. Ef
fé er flutt í Almenninga þarf að varna
því að leita í Þórsmörk, Goðaland
og önnur aðliggjandi svæði. Eru
eigendur beitarréttarins reiðubúnir til
að taka á sig slíkar skyldur? Vænta
má að margir yrðu til mótmæla ef
verja ætti fjármunum skattgreiðenda
til að verja þessar viðkvæmu
náttúruperlur fyrir ágangi sauðfjár
sem nóg rými er fyrir í heimahögum.
Andrés Arnalds
Fagmálastjóri Landgræðslu
ríkisins
Sveitarstjórn Eyjafjarðarsveitar
hefur áhyggjur af því hve litlu fé
er varið til viðhalds vega og brúa í
sveitarfélaginu. Sérstaklega hefur
sveitarstjórn áhyggjur af slæmu
ástandi héraðsvega vegna skorts
á viðhaldi.
„Við fórum á fund vegagerðar-
manna til að fá upplýsingar um
hvað standi til að gera í vegum
hér í sveitarfélaginu á næstunni. Á
fundi þeirra koma fram það sem við
höfum lengi vitað að allt of litlu fé er
varið til uppbyggingar og viðhalds
tengi- og héraðsvega. Þess vegna er
viðhald mjög lítið og uppbygging
nær engin,“ segir Jónas Vigfússon,
sveitarstjóri í Eyjafjarðarsveit.
Jónas segir að samt sem áður
hefur verið tekin upp sú nýbreytni
að klæða gamla malarvegi með
lágmarkskostnaði án þess að
endurbyggja þá og stendur til að
klæða tæplega 5 kílómetra kafla af
Hólavegi á þann hátt á næsta ári.
„Við fögnum við þessari nýbreytni
og að loksins fari eitthvað af stað.“
Mikið vegakerfi
Eyjafjarðarsveit er víðáttumikið
sveitarfélag með langt vegakerfi.
Vegakerfið í umsjón Vega gerðar
er um 220 kílómetrar í sveitar-
félaginu og skiptist í stofnvegi
um 23 kílómetra, tengivegi um 71
kílómetra, héraðsvegi um 49 kíló-
metra og landsvegi um 77 kílómetra.
Einbreiðar brýr eru 11 í sveitar-
félaginu, en tvíbreiðar brýr eða ræsi 5.
Lágmarksviðhald í stað nýrrar
brúar
Sveitarstjórn hefur að sögn Jónasar
kallað eftir umbótum á hverju ári
en hægt hefur miðað. Hann segir
að menn hafi haldið að til stæði að
byggja nýja brú yfir Eyjafjarðará,
svokallaða Stíflubrú sunnan við
Melgerði, „en á fundinum kom fram
að það verði ekki á næstunni heldur
standi til lágmarksviðhald á henni
til að forðast að hún skemmist meir
en orðið er. Ég sé því ekki annað en
að í stað þess að fagna nýrri brú á
næstunni þá verðum við að halda
upp á 80 ára afmæli Stíflubrúar og
Sandhólabrúar á þessu ári og jafn-
framt 100 ára afmæli brúar yfir
Munkaþverá. /MÞÞ
Sveitarstjórn Eyjafjarðarsveitar:
Allt of litlu fé er varið til uppbyggingar
og viðhalds tengi- og héraðsvega