Bændablaðið - 11.04.2013, Blaðsíða 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. apríl 2013
Fróðleiksbásinn
Vilmundur Hansen garðyrkjufræðingur
Sumarhúsaeigendur ættu að gefa
íslenskum trjátegundum gaum og
planta þeim í auknum mæli við
bústaði sína. Úrval tegunda er
meira en fólk grunar í fyrstu, þó
að hér sé aðeins fjallað um nokkr-
ar þeirra, og í flestum tilfellum
eru þær harðgerðar. Ekkert
mælir þó gegn því að rækta einnig
erlendar trjátegundir.
Ilmbjörk
Birki er tré eða kræklóttur runni
sem getur orðið allt að hundrað ára
gamall og náð þrettán metra hæð.
Björkin er eina tréð sem myndað
hefur samfellda skóga á landinu
frá lok síðustu ísaldar og er talið að
þeir hafi þakið um fjórðung landsins
við landnám. Hér áður var birki
notað til eldiviðar og stundum sem
byggingarviður í lítil hús. Einnig má
tappa af því svonefndu birkivatni,
sem þykir gott til drykkjar ef það er
bragðbætt með hunangi eða sykri.
Laufið gefur af sér gulan lit sé það
notað til litunar og úr birkiösku var
unnin sápa. Birkivendir þóttu góðir
til að hýða óþekk börn með. Birki
er nægjusamt tré en vex þó best við
góða aðhlynningu og í frjósömum
jarðvegi.
Fjalldrapi
Algengur um allt um land. Hann
líkist smávöxnu birki, enda ætt-
ingi þess. Fjalldrapi er hægvaxta,
jarðlægur og lágvaxinn runni, tíu til
sextíu sentímetrar á hæð. Blöðin fá
á sig fallegan koparrauðan haustlit.
Vex gjarnan í fjallshlíðum eða sam-
felldum fjalldrapamóum á láglendi
og hentar vel í steinhæðir. Harðgerð
og nægjusöm planta. Áður fyrr var
fjalldrapi notaður sem tróð undir
torf í þökum torfbæja því börkur
hans fúnar seint og hlífði viðnum
undir torfinu. Blendingur af birki og
fjalldrapa nefnist skógarviðarbróðir.
Reyniviður
Ilmreynir vex villtur um allt land
innan um birki sem stakstætt tré
en myndar ekki samfelldan skóg.
Hann finnst oft í giljum og skriðum
þar sem hann fær að vera í friði og
sauðfé kemst ekki að. Reynir vex
bæði sem einstofna tré með hvelfda
krónu og sem stór margstofna runni
með grófa greinabyggingu og getur
náð allt að fimmtán metra hæð.
Börkurinn er grá- eða brúnleitur,
blómstrar hvítum blómum í júní
og fær rauð ber á haustin. Tréð
þolir illa seltu. Sagan segir að
reyniviðurinn hafi átján náttúrur,
níu góðar og níu vondar. Hann þykir
lélegur smíðaviður og má ekki vera
öðrum megin í skipi því þá veltur
það á hliðina. Ef reyniviður brennur
á milli vina verða þeir óvinir. Á
Bretlandseyjum er mikil trú á
reynivið og honum plantað framan
við hús til að varna því að illir andar
og afturgöngur komist inn í húsin.
Einir
Lávaxinn eða jarðlægur sígrænn
runni sem vex villtur í móum og
hraunum um mestallt land. Einirinn
er hægvaxta og þolir illa að vera
fluttur. Það borgar sig því frekar að
kaupa plöntur í garðyrkjustöð en
að taka þær úti í náttúrunni. Hentar
ágætlega sem þekjuplanta, í stein-
hæðir eða sem stakur runni.
Einiberin má þurrka til neyslu og
sé þau marin losna þau við olíu og
rammt bragð, þau er hægt að nota
í marineringu villibráðar. Svo má
einnig dansa í kringum einiberja-
runna um jólin.
Brekkuvíðir
Blaðfallegt afbrigði af gulvíði,
kræklóttur runni eða lítið tré.
Fremur skuggþolinn og auðveldur
í ræktun. Hentar vel í limgerði en
er nokkuð maðksækinn, einkanlega
sé mikið á hann borið.
Gulvíðir
Runni eða lítið tré með rauðleitum
greinum. Gulvíðirinn getur náð allt
að fimm metra hæð og blómstra
litlum blómum í maí. Hann er
algengur í mólendi og meðfram
ám víða um land. Í gamla daga var
víðivatn talið gott við ofkælingu,
blóðlátum og losta. Greinarnar voru
einnig notaðar til að fægja hnífapör
og hann þótti góður til litunar og til
að búa til blek. Gulvíðirinn er harð-
gerður og laus við vanþrif þannig að
hann hentar vel á sumarhúsalóðir.
Grasvíðir
Þessi víðir gengur einnig undir nafn-
inu smjörlauf og er líklega minnsta
trjátegund í heimi. Hann skýtur
greinaendunum einn til tíu sentí-
metra upp fyrir jarðvegsyfirborðið.
Plantan er áberandi og falleg á vorin
þegar hún blómstrar. Smjörlauf þótti
gott til beitar og sauðfé fitnaði fljótt
af því. Fræullin sem er mjúk við-
komu nefnist kótún og þótti gott að
leggja hana við sár.
Loðvíðir
Allt frá því að vera jarðlægur og
upp í einn og hálfur til tveir metrar
á hæð. Blómstrar snemma á vorin,
karlreklarnir með skærgulum og
áberandi frjóhirslum. Blöðin loðin
á efra og neðra borði. Harðgerður,
vind- og seltuþolinn. Inúítar notuðu
loðvíði til að lina tannverk, stöðva
blæðingar og lina niðurgang.
Garðyrkja & ræktun
Ræktun í sumarhúsalandinu
Birki með reklum.
Trjárækt við Meðalfellsvatn.
Ilmreynir.