Læknablaðið - 01.02.1976, Blaðsíða 12

4
LÆKNABLAÐIÐ
Pálsson landlæknir, hefur starfsemi sína
hér á landi árið 1760. Hvorki hann né
fyrstu eftirmenn hans virðast hafa orðið
varir við berklaveiki í landinu svo að
nokkru nemi. Það má þó heita furðuleg
tilviljun, að fyrsta krufning, sem hann
framkvæmir árið 1761 og væntanlega er
fyrsta krufning, sem er gerð af lærðum
lækni í landinu, virðist frekar benda til
berklaveiki en lifrarsulls.10
Fyrir kom, að læknar gætu þess í skrif-
um sínum um heilbrigðismál að berkla-
veiki væri frekar fátíð í landinu,510 17 þó að
aðrir nefndu sjúkdóma, er bent gætu til
berklaveiki.50 Það er ekki fyrr en um og
eftir miðja 19. öld, að sjúkdómsins er get-
ið123110 og sérstaklega á síðustu áratug-
um þeirrar aldar fara héraðslæknar að
nefna hann í ársskýrslum sínum til land-
læknis. Fjölgar nú einnig læknishéruðum
og læknum jafnt og þétt, og árið 1875 er
fjöldi héraða með lögum aukinn svo að
þau verða alls 20.127 60 Á tímabilinu frá
1880-90 láta æ fleiri héraðslæknar berkla-
sjúklinga getið í skýrslum sínum, þó sjald-
an nema örfárra í hvert sinn.05 Þá er það
og eftirtektarvert, að eftir 1884 byrja ein-
staka læknar að greina frá heilabólgu-
sjúklingum. Virðist þetta hvort tveggja
ótvírætt benda í þá átt, að berklaveikin
sé annað hvort að breiðast út í landinu
eða að læknar gefi henni meiri gaum en
áður og hafi betri aðstöðu til að greina
hana. T. d. kveður J. Jónasen upp úr um
það, að einkum hafi „farið að bera til
muna á veikinni eftir 1886“.57
Þrátt fyrir þetta getur Schierbek land-
læknir þess í skýrslu sinni fyrir árið 1888
(Medicinal Indberetning fra Physicatet pá
Island 1888), að vafasamt sé, hvort berkla-
veiki sé til á íslandi. Hann kveðst hafa
framkvæmt margar hrákarannsóknir án
þess að finna berklasýkilinn. Þessi skýrsla
er dagsett 31. desember 1889, en fyrst send
með bréfi til landshöfðingja, dagsettu 31.
janúar 1890. Þar bætir hann við á milli
lína á viðeigandi stað í skýrslunni: „Jeg
fandt Tuberkelbacillen den 16. januar 1890.
Tidligere har den ikke været pávist pá
Island“.89 f næstu ársskýrslu sinni getur
hann einnig þessa viðburðar.25
Árið 1888 hefja læknar, fyrir áeggjan
landlæknis, reglulega skráningu bráðra
farsótta. Þó að berklaveiki sé eðlilega ekki
talin þar með, fjölgar umgetnum eða skráð-
um berklatilfellum ört á þessum og næstu
árum, einkum eftir 1890. Þannig verður
héraðslæknir einn í um 4000 manna lækn-
ishéraði á Norðurlandi á tæpum tveimur
árum (1892-1894) var við 18 sjúklinga
með lungnaberkla og 5 með útvortis berkla.
Og á tæpu einu ári (júlí 1894-maí 1895)
finnur sami læknir í Reykjavík, sem þá
hafði um 4500 íbúa, eigi færri en 16 sjúkl-
inga með lungnaberkla og 4 með útvortis
berkla. Hann telur ástæðurnar vera aukn-
ar samgöngur við útlönd og langdvalir ís-
lendinga erlendis, ennfremur útbreiddan
og þungan mislingafaraldur 1882 og tvo
inflúensufaraldra árin 1890 og 1894, sem
tóku nálega hvert heimili á landinu. Þá
telur hann lélegan aðbúnað almennings og
mjög slæm húsakynni eina meginástæðuna.
Hvetur hann til þess, að reynt verði að
reisa skorður við útbreiðslu sjúkdómsins
þegar í stað.1718
Árið 1897 komu út fyrstu heilbrigðis-
skýrslur, sem gefnar voru út í landinu og
ná þær til ársins 1896. Hafa slíkar skýrsl-
ur stöðugt komið út síðan, þó að oft hafi
orðið nokkur bið á útkomu þeirra. Þótt
þær hafi verið ófullkomnar, einkum á
fyrstu árunum, gefa þær samt langtum
betri hugmynd um heilbrigðisástand þjóð-
arinnar en áður hafði fengist. Markar út-
gáfan að því leyti tímamót í sjúkdómasögu
þjóðarinnar. Þar sem þó fá eða engin
fyrirmæli voru til um það, hvaða sjúkl-
inga héraðslæknar skyldu skrá í skýrslun-
um eða hvernig, er auðsætt, að mikillar
ónákvæmni hlýtur að gæta um skrásetn-
inguna yfirleitt (t. d. um skráningu sjúkl-
inga, sem fóru milli héraða og endur-
skráningu sjúklinganna). Þó má telja full-
víst, að sjúklingar með farsóttir og aðra
smitandi sjúkdóma hafi yfirleitt verið
skráðir með þeirri nákvæmni, sem unnt
var að afla. Sjúkrahús voru einnig fá og
aðstaðá öll til að aðgreina sjúkdóma mjög
örðug.
Er hér var komið hafði læknum í land-
inu fjölgað mjög, og héraðslæknar voru
um aldamótin (1899) komnir upp í 42,129
og flest héruð fengust setin. Skýrslur
þeirra urðu þá jafnframt nákvæmnari síð-
asta tug nítjándu aldarinnar en áður, þar