Læknablaðið - 15.04.1988, Qupperneq 9

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 121-7
121
Tómas Helgason
BREYTINGAR Á NEYSLU ÁFENGIS OG ANNARRA
FIKNIEFNA Á ÍSLANDI
ÚTDRÁTTUR
Gerð er stutt grein fyrir þróun neyslu áfengis og
annarra fíkniefna á íslandi, sérstaklega á síðari
árum, samkvæmt opinberum skýrslum um sölu
áfengis og rannsóknum annarra á fíkniefnaneyslu
ungs fólks. Áfengisneyslan hefur aukist jafnt og
þétt síðan bannið var afnumið og var orðin 4,5
lítrar á mann 15 ára og eldri 1984, að viðbættum
0,5 lítrum sem voru fluttir inn tollfrjálst. Á
síðustu 12 árum hefur heildarneyslan aukist lítið,
hlutfallið milli neyslu sterkra vína og veikra hefur
breyst þannig að hlutur veikari vína hefur aukist.
Á allra síðustu árum hefur vínveitingastöðum
fjölgað mjög mikið og áfengisútsölum nokkuð.
Þessi fjölgun kann að hafa stuðlað að því að
heildarneyslan minnkaði ekki með minnkandi
kaupmætti á árunum 1983-5.
Á síðustu 15-20 árum hefur borið meira á neyslu
annarra fíkniefna en áður, einkum meðal ungs
fólks, þó að sú neysla sé litil í samanburði við
áfengisneysluna. Sýnt er hvernig notkun annarra
fíkniefna kemur fram með samanburði á
sjúkdómsgreiningum þeirra sem leituðu til
geðdeildar Landspítalans 1980 og 1984.
INNGANGUR
Til þess að geta fjallað um breytingar á neyslu
áfengis og annarra fíkniefna þurfa að vera til
upplýsingar um neyslu þeirra á ýmsum tímum.
Hér á landi er lítið til af áreiðanlegum
upplýsingum um þessi efni aðrar en þær, sem
finna má í innflutningsskýrslum og söluskýrslum
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins (1, 2). Þeim
mun meira er til af sögusögnum í annálum fyrri
tíma og fréttum fjölmiðla nútímans. Slíkar
upplýsingar gefa takmarkaða mynd af neyslunni.
Annars vegar kemur aðeins fram heildarsala eða
skráður innflutningur, og hins vegar oft og tíðum
æsifréttir af smygli eða óhófsneyslu ýmis konar.
Á síðustu 25 árum hafa verið framkvæmdar
talsverðar rannsóknir, sem sérstaklega varpa ljósi
Frá Geðdeild Landspítalans. Barst 16/09/1987 Sambvkkt
04/01/1988.
á áfengisneysluna hér á landi. Síðan 1972 höfum
við þrítekið úrtakskönnun á neyslu áfengis meðal
fullorðinna (3, 4). Tölur úr síðustu könnuninni
eru nýkomnar og verður nánar fjallað um sumar
þeirra í öðrum greinum (5-7). Einnig hafa verið
framkvæmdar nokkrar kannanir á notkun
annarra fíkniefna meðal unglinga (8-10). í þessari
grein verður fjallað stuttlega um þá takmörkuðu
mynd, sem hægt er að fá af neyslu áfengis og
annarra fíkniefna og breytingum á henni, á
grundvelli opinberra skýrslna um áfengissölu og
áðurnefndra kannana á fíkniefnaneyslu ungs
fólks. Einnig verða bornar saman greiningar
þeirra sem lagst hafa inn á geðdeild Landspítalans
vegna fíkniefnanotkunar 1980 og 1984.
I. ÁFENGI
Áfengi er jafnmikilvirkt og varasamt efni og
fjöldi lyfja sem ekki fást nema gegn lyfseðli og
jafnvel ekki nema í takmörkuðu magni og með
sérstakri skráningu undir eftirliti landlæknis.
Áfengi er hins vegar löglegur vímugjafi sem hefur
verið notaður í árþúsundir til slökunar og í
samkvæmum af Iangflestum á skaðlítinn hátt
þannig, að hvorki valdi neytandanum sjálfum né
öðrum skaða. Til þess að halda notkuninni innan
skynsamlegra marka, hafa skapast ákveðnar
hefðir og lög og reglur verið settar. Tilgangur
þeirra hefur þó ekki eingöngu verið að halda
áfengisnotkuninni í skefjum. Stundum hafa
önnur sjónarmið einnig ráðið nokkru, nefnilega
ágóðasjónarmið framleiðanda og seljanda og
tekjuþörf ríkisins.
Umræða um áfengisneyslu hefur alla tíð
sérkennst af tvíbentri afstöðu fólks til áfengis.
Flestir eiga erfitt með að taka afstöðu til áfengis á
hlutlægan og ópersónulegan hátt. Mikill meiri
hluti fólks neytir áfengis og vill fá að gera það að
eigin geðþótta. Þessum meirihluta er hins vegar
Ijóst, að áfengisneysla getur valdið miklum skaða
og orðið sjúkleg í sumum tilvikum. En það er
venjulega neysla einhverra annarra, sem þá þarf
að hemja. Finnst sumum jafnvel að þessir
»aðrir«, sem ekki kunna með áfengi að fara,