Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 269-77
269
Kristín E. Jónsdóttir
HELSTU ATRIÐI UM BOGFRYMIL OG SÝKINGAR
AF VÖLDUM HANS
INNGANGUR
Bogfrymill (toxoplasma) er fyrst og fremst
dýrasýkill, en getur borist i menn og valdið
bogfrymlasótt (toxoplasmosis). Ef þunguð kona
smitast af bogfrymlum, geta þeir valdið fósturláti
eða fóstursýkingu með alvarlegum afleiðingum
fyrir þroska og heilsu fóstursins. Þeir geta einnig
valdið lífshættulegum sjúkdómi hjá fólki með
vissar bilanir í ónæmiskerfi. Hins vegar veldur
bogfrymlasmit miklu oftar einkennalausri
sýkingu en sjúkdómi hjá fólki með heilbrigt
ónæmiskerfi.
í sumum löndum er reynt að fylgjast kerfisbundið
með því, hvort kona verður fyrir bogfrymlasmiti
á meðgöngutíma. Það er ekki gert hér á landi, en
alloft er beðið um mælingar á mótefnum gegn
bogfrymlum vegna fósturláts eða gruns um
fóstursýkingu. Slikar mælingar hafa ekki verið
tiltækar hér á landi.
Ekkert yfirlit hefur birst í tímaritum íslenskra
heilbrigðisstétta um bogfrymil sem sýkingavald í
mönnum, enda er bogfrymlasótt að öllum
líkindum fátíð hér á landi. Hins vegar gæti tíðnin
aukist við vissar breytingar á lífsháttum
þjóðarinnar, svo sem aukin ferðalög til landa, þar
sem smithætta er meiri en hér, nýjungar í meðferð
matvæla og fjölgun alnæmissjúklinga. Er
eftirfarandi yfirliti ætlað að minna á helstu atriði
um þennan sýkil, lifsferil hans í náttúrunni,
smitleiðir og þau sýkingaform, sem hann getur
valdið í mönnum. Einnig er lýst stuttlega helstu
aðferðum til greiningar á sýkingum af völdum
bogfrymla og nefnd nokkur lyf, sem reynd hafa
verið gegn þeim.
Heimildaval
Framan af öldinni var bogfrymill eingöngu talinn
dýrasýkill og mikið ritað um hann sem slíkan, en
því efni er öllu sleppt hér. Um lífsferil sýkilsins,
smitleiðir og sýkingaform var aðallega stuðst við
greinar eftir þá menn, sem mest hafa lagt til í
rannsóknum á þessum sviðum, svo sem Wolf,
Frá sýklarannsóknadeild Landspítalans. Barst 03/11/1987.
Samþykkt 10/05/1988.
Sabin, Feldman, Eichenwald, Siim, Work,
Pinkerton, Hutchison Frenkel og Remington
(1-17). Um bogfrymlasmit í þunguðum konum,
afleiðingar þess fyrir fóstur og möguleika á
lyfjameðferð í þungun var aðallega stuðst við
tvær greinar, aðra birta 1974 eftir Frakkana
Desmonts og Couvreur, (18) hina frá 1979 eftir
norskan lækni, Babill Stray-Pedersen (19).
Franska greinin er sú, sem hvað mest hefur verið
vitnað í um þetta efni undanfarinn áratug. Hún
fjallar um framskyggna rannsókn á þunguðum
konum í París, þar sem mikill hluti kvenna er
kominn með mótefni gegn bogfrymlum þegar á
unga aldri. Rannsóknin var gerð til að greina,
hversu margar smituðust í þungun og hver yrðu
afdrif fóstra þeirra. Niðurstöður þóttu gefa gild
svör við spurningum, sem menn höfðu lengi velt
fyrir sér um bogfrymlasýkingu i móðurlífi.
Norska greinin fjallar um sams konar rannsókn á
þunguðum konum í Osló og nágrenni, þar sem
lítill hluti ungra kvenna er með mótefni (20). Um
bogfrymlasótt í varnarskertu fólki hafa margar
greinar verið ritaðar og er vitnað í nokkrar þeirra
(21-26). Heimildir um greiningaraðferðir eru úr
bresku sérriti frá 1980 eftir Fleck og Kwantes og
ritum sumra fyrrnendra höfunda auk annarra
(27-36). Hvað snertir lyf gegn bogfrymli var
stuðst við grein frá 1956 eftir Eyles (37),
bókarkafla eftir Remington og Desmonts (16),
kafla eftir Frenkel (17) og grein eftir Armstrong
og fleiri (38). Loks var leitað í útdráttarit frá þingi
um smitsjúkdóma, sem haldið var 1986 (39, 40).
Lífsferill og smitleiðir
Bogfrymill er frumdýr af þeim hópi gródýra
(sporozoa), sem kallast coccidia. Hann er tvö til
fjögur míkron að breidd og fjögur til átta að
lengd, íbjúgur, annar endinn breiðari en hinn.
Frakkarnir Nicolle og Manceu gáfu þessu
frumdýri nafnið Toxoplasma gondii, sem dregið
er af Iögun þess (toxon, gr. = bogi) og
nagdýrstegund, ctenodactylus gondi, sem þeir
fundu það í árið 1908. Sama ár fann
Brasilíumaðurinn Splendore sams konar frumdýr
í vefjum kanína. Það fannst síðan í fjölmörgum