Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ
275
Mótefnavakagreiningar
Aðferðir til að greina mótefnavaka bogfrymla í
sermi, legvökva eða vefjasýnum hafa verið
reyndar með hvatamerktum, ein- eða fjölstofna
mótefnum, en hafa ekki reynst óskeikular til að
greina virka sýkingu (34, 35).
Vefjaskoðun
í vefjum fóstra og nýbura, sem látast úr
bogfrymlasótt er mikið af bogfrymlum i
hraðfjölgunarformi, sem litast vel með Giemsa
eða Wright litun. Vefjablöðrur sjást best með
silfurlitun og sýklarnir inni í þeim með PAS litun.
í sýktum fylgjum má sjá bólgu í sumum
fylgjutotum (villitis) og vefjablöðrur í öðrum án
bólgu í kring (36).
Hjá fullorðnum einstaklingum eru vefjasýni
oftast eitlar. Sjaldgæft er að sjá bogfrymla í þeim
og vefjabreytingar líkjast þeim, sem sjást við
sjúkdóma í eitlakerfi, s.s. Hodgkins sjúkdóm og
sarcoidosis. Aðallega sést eitilfrumufjölgun
(follicular hyperplasia) og samsöfnun stórra
átfruma (histiocytosis), einkum yst í eitlunum
(27). Hjá vamarskertum sjúklingum er stundum
reynt að taka vefjasýni úr öðrum líffærum en
eitlum, t.d. úr heila hjá alnæmissjúklingum, en
einnig í þessum sýnum er undir hælinn lagt hvort
bogfrymlar finnist, þó að sjúklingurinn sé með
virka sýkingu (25, 40).
Nauðsynlegt er að taka fram á beiðni um
vefjaskoðun, að grunur sé um bogfrymlasýkingu,
svo að viðeigandi sérlitanir, PAS
(periodic-acid-SchifO og silfurlitun séu gerðar.
Ræktun
Hægt er að rækta bogfrymla i vefjagróðri eða
eggjum, en oftast eru þeir ræktaðir í músum. Er
þá líkamsvessum (sermi, legvatni, mænuvökva)
eða lausn, sem gerð er af krömdum sýnum úr
líffærum, sprautað í kviðarhol músanna. Eftir
sex vikur eru mýsnar drepnar og gáð að
vefjablöðrum í heilavef þeirra og mótefnum í
blóði (27).
Lyf gegn bogfrymlum
Þau lyf, sem mest hafa verið notuð við
bogfrymlasótt eru ýmis súlfónamíð (súlfadíazín,
súlfamerazín, súlfameþazín, súlfameþoxazól),
pyrímeþamín og spiramýsín. Þau verka fyrst og
fremst á bogfrymla í skiptingu. Enn eru ekki
tiltæk lyf, sem öruggt er, að útrými bogfrymlum í
vefjablöðrum.
Þegar árið 1941 fundu Sabin og Warren, að
súlfónamíð verkuðu við bogfrymlasótt í
tilraunadýrum og upp úr 1945 var farið að reyna
þau við bogfrymlasótt í mönnum. Verkun
pyrímeþamíns á bogfrymla fannst 1952 og
nokkru síðar kom í ljós, að súlfónamíð og
pyrímeþamín hafa samverkandi áhrif gegn
bogfrymlum. Upp úr 1954 var farið að gefa þessi
lyf saman (oftast súlfadíazín og pyrímeþamín) við
bogfrymlasótt (37). Venjulegir skammtar af
súlfadíazíni hjá börnum eru 50-100 mg/kg/dag
og 1 mg/kg af pyrímeþamíni, en hjá fullorðnum 4
g af súlfadíazíni og 25-50 mg af pyrímeþamíni.
Þessi lyf hafa hamlandi verkun á
fólinsýrumyndun, sem leitt getur til fækkunar á
hvítum blóðkornum og blóðflögum. Verður því
að fylgjast með blóðmynd meðan þau eru gefin
og gefa fólínik sýru (leucovorin, rescuvolin) með
(16, 17). Sterar eru gefnir með þessum lyfjum í
byrjun meðferðar, ef sjúklingur er með
augnbólgu eða heilabólgu (16).
Um tímalengd meðferðar eru ekki fastar reglur
(17). Börn með meðfædda bogfrymlasótt hafa
t.d. verið meðhöndluð í allt frá tveimur
mánuðum upp í hálft til eitt ár eða enn lengur.
Ráðið er frá, að gefa þunguðum konum þessi lyf
vegna möguleika á fósturskemmdum.
Spiramýsín (macrolide) var fyrst reynt gegn
bogfrymlasótt 1954 (37). Það hefur fyrst og
fremst verið gefið þunguðum konum, sem smitast
hafa af bogfrymlum, í því skyni að hindra
fóstursmit. Það er talið safnast sæmilega í
fylgjuvef en ekki fara að ráði í fósturblóð. Þetta
lyf er ekki á markaði í Bandaríkjunum, en í
Evrópu (Frakklandi, Austurríki) telja menn sig
hafa fækkað fóstursmitunum með því að gefa
það á meðgöngutíma (2-3 g/dag). Það hefur líka
verið notað við meðfæddri bogfrymlasótt (50
mg/kg/dag) (16-18).
Klindamýsin hefur verið reynt auk
framangreindra lyfja við bogfrymlasótt hjá
varnarskertum, en hjá þeim er erfitt eða jafnvel
ómögulegt, að ráða niðurlögum bogfrymla að
fullu. Þeir þurfa þvi stærri skammta og lengri
meðferð en fólk með eðlilegar varnir. Hefur til
dæmis verið reynt að gefa alnæmissjúklingum
með heilaskemmdir af völdum bogfrymla þrjú lyf
saman, stóra skammta af klindamýsini (2400
mg/sólarhring), pyrimeþamíni og súlfalyfi eða
spiramýsini í nokkrar vikur, síðan lægri skammta
um tíma og loks e.k. viðhaldsmeðferð (40).