Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 50

288
LÆKNABLAÐIÐ
Tafla II. Ýmis samanburðaratriði við eitlasýkingar af
völdum frábrigðilegra berklabaktería og M.
tuberculosis.
Frábrigðilegar berklabakteríur M. tuberculosis
Aldur 1-5 ára (80%) > 12 ára (90%)
Staður Submandibular/ Posterior/
tonsillar supraclavicular
Mantoux próf < 10 mm > 15 mm
Fb. húðpróf . > 15 mm < 10 mm
Lungnamynd Samneyti við Eðlileg (98%) Óeðlileg (15-70%)
berklasjúkling Árangur Sjaldan Oft
lyfjagjafar ... Enginn/lítill Góður
en eitlasýkingar af völdum M. tb. sjúkdómur
fullorðinna. Af 176 börnum með eitlasýkingar
vegna mýkóbaktería í yfirliti Margileths frá 1985
voru 86% af völdum frábrigðilegra
berklabaktería en 14% af völdum M.
tuberculosis. Af þeim 152 börnum, sem höfðu
frábrigðilega berklasýkingu voru 97% innan 12
ára aldurs (8). Sömuleiðis reyndust i rannsókn Lai
og samstarfsmanna frá Boston 92% af 60
sjúklingum með hálseitlasýkingu af völdum
frábrigðilegra berklabaktería vera yngri en 13
ára, en 97% af 152 sjúklingum með eitlabólgu
vegna M. tuberculosis voru eldri en 12 ára (10).
Saga um snertingu við berklaveika er algeng
meðal sjúklinga með sýkingu vegna M.
tuberculosis, en mjög sjaldgæf meðal þeirra sem
hafa frábrigðilega berklasýkingu, enda aldrei
sannast þar smit milli manna. Aðeins 5
systkinapör voru sýkt samtímis meðal 477 barna
með eitlasýkingu vegna frábrigðilegra
berklabaktería i yfirliti Lincolns og Gilberts 1977
(3).
Þá er eitt veigamikið atriði ótalið til aðgreiningar
meðan beðið er eftir endanlegri sýklagreiningu,
en það eru húðpróf. Sá sem mest hefur rannsakað
og ritað um árangur og þýðingu hinna ýmsu
berklaprófa er án efa Margileth frá Bethesda,
Maryland (8, 9, 17). Hann leggur áherslu á að
gera samtimis hefðbundið Mantouxberklapróf og
húðpróf með helstu mótefnavökum
frábrigðilegra berklasýkla. Enda þótt
krosssvörun milli hinna ýmsu mótefnavaka sé
tiltölulega algeng, ekki síst milli hinna ýmsu
frábrigðilegu berklasýkla, þá hefur hann sett
fram vissa viðmiðun sem að hans mati dugar til
mismunargreiningar milli frábrigðilegra
berklasýkla og M. tuberculosis í 88 til 99%
tilvika. Miðar lægri talan við að nota aðeins
mótefnavaka frá einni tegund frábrigðilegra
berklasýkla, þ.e. M. avium intracellulare.
Afgerandi jákvæð húðsvörun er miðuð við > 15
mm herslisstærðar. Ef Mantoux berklaprófið (5
TU) er > 15 mm, en svörunin við frábrigðilegum
berklasýklum < 10 mm, þá er fyrrnefnda sýkingin
mjög líkleg. Ef minna en 3 mm munur er milli
húðsvaranna og ræktanir reynast neikvæðar er
talið rétt að endurtaka húðpróf einum til tveimur
mánuðum siðar, en þá er munurinn oft
greinilegri, gjarnan með minnkandi Mantoux
svörun en aukinni eða óbreyttri f.b. svörun, ef
um f.b. sýkingu er að ræða.
Tveir sjúklinga okkar sýndu afgerandi mun milli
húðprófa strax í upphafi, en sá þriðji sýndi mest
fjögurra mm mun i byrjun, en við endurtekningu,
reyndar heilu ári síðar, var Mantoux prófið
óbreytt, 10 mm, aukning á M. avium og M.
marinum prófum upp í 16 og 18 mm, en mesta
svörun við M. scrofulaceum 22 mm. Siðastnefnda
sýkingin er því líklegust, enda þótt sýkillinn hafi
ekki ræktast úr vefjasýnum. Þó skal aftur minnt á
að töluverðar víxlsvaranir sjást milli mótefnavaka
hinna ýmsu frábrigðilegu berklasýkla.
Ástæða þykir til að vekja athygli á gildi þessara
húðprófa í sambandi við ógreindar langvinnar
eitlasýkingar á hálsi. Mótefnavakana (Sensitin 0,1
g/0,1 ml) er hægt að panta frá Statens Serum
Institut í Kaupmannahöfn í gegn um Lyfjaverslun
rikisins. Er 0,1 ml sprautað í húð og svörunin
lesin og mæld 72 klst síðar eins og við venjulegt
Mantoux próf. Ávallt skal einnig Mantoux prófa
nánustu aðstandendur, þar sem neikvæð svörun
styður greiningu á frábrigðilegum
berklasýkingum hjá barni.
Við áframhaldandi greiningartilraunir þarf að ná
graftar- eða eitlasýni til bakteríulitunar, ræktunar
og vefjaskoðunar. Vegna hættu á fistilmyndun er
rétt að fara varlega við nálarstungu og fara
óbeina leið, þ.e. gegnum eðlilega húð, til hliðar
við eitilinn og síðan inn að miðju hans til að afla
sýnis. Árangursríkara er að ná í bita úr eitlinum
sjálfum oft í tengslum við brottnám. Þessar
Tafla III. Áreiðanleikiýmissa rannsókna á börnum
með eitlasýkingu af völdum frábrigðilegra
berklabaktería. (Samtals 1.456 sjúkratilfelli).
Fjöldi Sýruf. Jákvæð Jákvæð Jákvæð
Heimild sýkinga stafir vefjask. ræktun húðpróf
Lincoln 1972 ... 477 _ 100% 74% _
Ýmsir 1972-1981 447 56% 100% 51% _
Schaad 1979 ... 380 52% 100% 49% 90%
Margileth 1984 . 152 46% 94% 41% 88-99%