Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 30

274
LÆKNABLAÐIÐ
hjá við heilasneiðmyndatöku. Aðrir sýklar gætu
að visu verið þar að verki, en bogfrymlar eru með
þeim algengustu, sem valda slíkum skemmdum
hjá alnæmissjúklingum. (25, 40).
Greiningaraðferðir
Greining eingöngu af einkennum sjúklings er ekki
möguleg í neinu formi bogfrymlasýkingar, vegna
þess að aðrir sýklar geta valdið mjög svipuðum
sjúkdómsmyndum. Margs konar
rannsóknaraðferðir hafa þróast til að greina smit
eða sjúkdóm af völdum bogfrymla (4, 27-36, 41).
Mótefnamælingar af ýmsu tagi hafa mest verið
notaðar. Húðpróf eru til. Aðferðir til leitar að
mótefnavökum eru í þróun. Vefjaskoðun er hægt
að gera á sýktum vefjum eða vökvum. Ræktun
bogfrymils er einnig möguleg.
Mótefnamælingar
Litarpróf (dye test: DT), sem Sabin og Feldman
fundu upp 1948, er enn í fullu gildi (4). Það er
mjög næmt á bogfrymlamótefni bæði í manna-
og dýrablóði, en er ekki framkvæmanlegt nema
þar sem hægt er að hafa í gangi stöðuga ræktun
bogfrymla í vissum músastofnum. Prófið byggist
á því, að serum með bogfrymlamótefnum í, að
viðbættu komplímenti, skemmir vegg lifandi
bogfrymla og innihaldið lekur út. Þessir
skemmdu bogfrymlar litast dauft með
methylenbláum lit, en óskemmdir litast sterkt.
Þetta próf aðgreinir ekki IgG og IgM mótefni.
Magn mótefna í serum er mælt með þynningum
(titer). Það var áður gefið upp sem þynning í veldi
af 2 og próf talið jákvætt, ef mótefni fundust í
þynningu 1:16 eða meira. Nú er það oft gefið upp
i einingum (IU), reiknuðum út frá stöðluðu
viðmiðunarsermi með 1000 ein/ml. Er þá sýni
með <2 ein/ml talið neikvætt. Magnið eykst
fyrstu mánuðina eftir smit, (fer oftast yfir 1:1024)
helst hátt í marga mánuði, dvínar síðan, en er
mælanlegt árum saman, jafnvel ævilangt. Þetta
próf hefur mikið verið notað til að athuga hlutfall
smitaðra i mismunandi löndum og hópum fólks.
Glitmótefnapróf (immunofluorescent antibody
techniques: IFA, IFAT) var upphaflega þróað
1962 (Kelen o.fl.) til mælinga á IgG mótefnum og
1968 (Remington o.fl.) til mælinga á IgM
mótefnum (41). i þessi próf eru notaðir
mótefnavakar úr bogfrymlum og glitmerkt
mótefni gegn mannamótefni. Ef mótefni gegn
bogfrymlum eru í viðkomandi sermi, tengja þau
þessi efni saman og árangurinn sést í glitsmásjá.
Mælieiningar (serumþynningar) á IgG mótefnum
samsvara einingum litarprófsins. IgM mótefni
koma fyrr fram en IgG mótefni, hækka og
haldast há í nokkra mánuði, dvína síðan en geta
verið mælanleg í ár eða lengur eftir smit. Þessi
próf eru mikið notuð og þykja vel næm (27, 31).
Hvatatengd mótefnapróf (enzyme-linked
immunosorbent assay: ELISA eða EIA) komu
fyrst fram 1972 (Engvall og Perlmann) og hafa
ýmis afbrigði þeirra verið þróuð siðan. Þau
byggjast á mótefnavökum úr bogfrymlum,
hvatatengdum mótefnum gegn mannamótefnum
(enzyme-linked antihuman globulin) og hvarfefni
hvatans (substrate) (31).
Ef bogfrymlamótefni eru í sýninu verður
litarbreyting á blöndunni, greinanleg með berum
augum og mælanleg með ljósgleypnimæli.
Gleypnigildi prófsýnis miðast við stöðluð sýni og
er gefið upp í einingum. Þessi próf hafa
undanfarin ár verið að koma á almennan markað
til mælinga á IgG og IgM mótefnum og fer
notkun þeirra vaxandi.
Kekkjunarpróf (agglutination tests) eru til af
ýmsu tagi (27). Það elsta frá 1957 (Jacobs og
Lunde) byggist á bogfrymlamótefnavaka
tengdum kindablóðkornum (indirect
hemagglutination test: IHAT). Kekkjun verður á
blóðkornunum, ef mótefni gegn bogfrymlum eru
í sýninu. Þetta próf þykir handhægt og hefur
mikið verið notað, en verður seinna jákvætt en
fyrrnefnd próf. Kekkjunarpróf með heilum
bogfrymlum (direct agglutination test: DAT) varð
til 1959 (Fulton og Turk) og hefur verið þróað
áfram (27). Það er t.d. notað til skimprófana á
þunguðum konum í Frakklandi (39). Afbrigði af
svona prófi hefur þróast til að greina IgM mótefni
gegn bogfrymlum (IgM immunosorbent
agglutination assay: ISAGA) og er það
sérhæfðara en IgM glitmótefnapróf (29). Þá eru
og til próf með latexögnum tengdum
bogfrymlamótefnavökum (latex agglutination
test: LAT), frá ýmsum fyrirtækjum, en þau þykja
misáreiðanleg (41).
Komplímentbindipróf (complement fixation test:
CFT) varð til 1948 (Warren og Russ) og hafa ýmis
afbrigði þess verið mikið notuð (27). Næmi þeirra
er misjafnt eftir því hvernig mótefnavakar í þau
eru unnir. Þau eru talin jákvæð við svörun í lítilli
þynningu, 1:4 eða jafnvel 1:2.
Húðpróf þróaði Frenkel 1948 (toxoplasmin
cutaneus test: TcT) (41). Hefur það verið notað í
sumum löndum til skimprófana og samsvörun við
mótefnamælingar reynst góð (17).