Læknablaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 47

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 285-90
285
Friðrik Sigurbergsson, Þröstur Laxdal
FRÁBRIGÐILEGAR BERKLASÝKINGAR í BÖRNUM
INNGANGUR
Árið 1882 uppgötvaði Koch berklabakteríuna,
Mycobacterium tuberculosis. Skömmu síðar varð
mönnum ljóst, að til voru ýmsar aðrar tegundir
mycobacteíía, gjarnan kallaðar atypical,
anonymous eða non tuberculous mycobacteria á
enskri tungu, hér eftir nefndir frábrigðilegir
berklasýklar. Þessir sýklar eru víða í umhverfi
okkar, m.a. í jarðvegi, vatni, ýmsum dýrum og
fæðutegundum svo sem eggjum, grænmeti og
mjólk (1-3). Aldrei hefur tekist að sýna fram á
smit milli manna. Frábrigðilegir berklasýklar eru
þekktir fyrir að menga sýni sem tekin eru til
almennrar sýklaræktunar og ræktast raunar
stundum frá efri öndunarvegi, magasafa og þvagi
án þess að vera sjúkdómsvaldandi (4). Fram undir
1950 var litið á frábrigðilega berklasýkla sem litt
varasama mönnum, en á síðustu áratugum hefur
hið gagnstæða orðið æ ljósara og eftir því sem
draga tók úr hefðbundnum berklum með tilkomu
öflugra berklalyfja, hefur mikilvægi
frábrigðilegra berklasýkla farið vaxandi.
Árið 1954 birti Runyon flokkunarkerfi fyrir
frábrigðilega berklasýkla, sem enn er stuðst við
og við hann kennt, og byggir m.a. á mismunandi
vaxtarhraða sýklanna og eiginleikum til að mynda
litarefni (5). í staðinn fyrir Runyon flokkana 4 er
þó í seinni tíð farið að kalla frábrigðilega
berklasýkla eigin nöfnum, eftir því sem
greiningaraðferðir hafa orðið sérhæfðari og
nákvæmari. Af helstu tegundum sem þekktar eru
að þvi að valda sjúkdómum í mönnum, má nefna
M. avium-intracellulare, M. scrofulaceum, M.
kansasii, M. marinum og M. fortuitum. Tvær
fyrst nefndu bakteríurnar eru nánast ónæmar
fyrir berklalyfjum og lítið næmar fyrir öðrum
sýklalyfjum og hinar hafa mjög hverfult næmi
fyrir lyfjum.
Hjá fullorðnum er tíðni alvarlegra sýkinga hæst
hjá fólki með langvinna lungnasjúkdóma,
illkynja sjúkdóma eða ónæmisbilun, t.d alnæmi.
Frá barnadeild Landakotsspítala. Barst ritstjórn 24/04/1988.
Samþykkt 30/06/1988.
Þar eru helstu sjúkdómsmyndir lungnasýkingar,
sýkingar í stoðkerfi (beinum, liðsekkjum, liðum)
og dreifsáðar sýkingar (4, 6).
Hjá börnum eru sýkingar af völdum
frábrigðilegra berklasýkla hinsvegar langoftast
bundnar við eitla, fyrst og fremst hálseitla.
Fyrirferðin er yfirleitt ofarlega á hálsi eða rétt
undir kjálkabarði og aðeins öðru megin.
Algengasta sjúkdómsmyndin er sú að eitill eða
eitlastöð bólgnar nokkuð skyndilega, en helst
síðan í svipaðri stærð (1-3 cm) vikum saman. í
fyrstu er eitillinn harður átöku og eymslalaus, en
á nokkrum vikum eða mánuðum mýkist
fyrirferðin og verður dúandi. Þá sést gjarnan roði
yfir svæðinu, en enginn hiti. í 10 -20% tilfella
opnast síðan fyrirferðin út á yfirborðið og vellur,
og getur það ástand haldist í langan tíma, ef
ekkert er að gert (7, 8). Þessi börn eru yfirleitt á
aldrinum tveggja til fimm ára og heilbrigð að
öðru leyti, án hita eða sökkhækkunar.
Sumarið 1985 greindust tvö börn með slíkar
eitlasýkingar á barnadeild Landakotsspítala. Við
nánari eftirgrennslan hjá Rannsóknastofu
Háskólans og í skjalasöfnum Landspítala fundust
fjögur tilfelli til viðbótar. Alls höfðu þrjú börn
verið greind og meðhöndluð á Landakotsspítala,
tvö á Landspítala og eitt á sjúkrahúsinu í
Keflavík. Hér verður sjúkrasögum þessara barna
gerð nánari skil.
SJÚKRASÖGUR
Um er að ræða fjórar stúlkur og tvo drengi á
aldrinum eins og hálfs til níu ára (Tafla I). Hjá
öllum börnunum var sýkingin eingöngu bundin
við eitla á hálsi. Eitlastækkunin var alltaf
eymslalaus, án teljandi roða eða hita á húð, en
oftast dúandi. Öll börnin, að einu undanskildu
(nr. 4) höfðu leitað til læknis fyrir innlögn á
sjúkrahús og í þremur tilfellum var úrlausnin
sýklalyfjagjöf. Einnig höfðu verið gerðar
fínnálarástungur hjá börnum nr. 1,3 og 6, en
ekki gáfu þær upplýsingar um eðli sjúkdómsins,
nema hjá nr. 3 vakti vefjaskoðun grun um berkla.
Ekki var gerð tilraun til ræktunar frá þessum