Læknablaðið - 15.11.1989, Blaðsíða 66

382
LÆKNABLAÐIÐ
það sé ljótt að reykja og drekka. En málið
vandast þegar á að fara að tiltaka, hvað menn
mega éta og ekki éta. Fyrir nokkru var það
hræðilega vont að taka inn kjöt, smjör og
lýsi. Þá tók tízkan á sig sveiflu, og nú er
það alls ekki eins vont og það var hér áður.
Nú eiga menn að háma í sig lýsi (en af
einhverjum dularfullum ástæðum má það ekki
vera hákarlalýsi). Vísindalegar forsendur fyrir
«manneldisstefnu íslenzka ríkisins» eru frekar
veiklulegar og standa ótraustum fótum. Það
er óljóst, hvemig á að fara að því að gera alla
heilbrigða fyrir aldamót.
Sú hugmyndafræði, sem þessi stefna byggir
á, er smám saman að komast í þrot. Það er
óumflýjanlegt að hún verði endurskoðuð frá
gmnni. Það er beinlínis ofvaxið jafnvel hinum
auðugustu ríkjum heims að veita hverjum og
einum þá heilsuþjónustu, sem er tæknilega
möguleg. Þetta verður æ erfiðara eftir því sem
tækninni fleygir fram og tækin verða flóknari,
stærri og dýrari.
Þessi hugmyndafræði byggir á því, að
borgurunum sé skylt að fela sig á vald hinnar
algjöru og alvitru ríkisforsjár, sem ein veit
hvað mönnum er fyrir beztu, og treður því
upp á menn, hvort sem þeir vilja eða ekki, og
borga þeir þó sjálfir kostnaðinn.
Hér þarf að brjóta í blað og byrja upp á
nýtt á öðrum forsendum.
Það stríðir gegn grundvallarhugsun þeirri
sem býr að baki mannréttindaskrár vestrænna
lýðræðisríkja að líta á borgarana sem útfrymi
úr allsherjarmaskínu ríkisins. Homsteinn
lýðræðislegrar stjómskipunar er frelsi
einstaklingsins. Hver og einn á rétt til lífs
og það fylgir með, að hver og einn á rétt
til að ráða því, hvemig hann ver þessu lífi.
Menn eiga rétt á því að velja sér sjálfir og
upp á eigin spýtur sinn eigin lífsmáta. Það
stendur hvergi í nokkurri mannréttindaskrá,
að ríkið eigi að segja mönnum fyrir um það,
hvemig þeir eigi að höndla hamingjuna. Það
er vissulega þægilegt til þess að vita, að hver
maður sem ekki getur lengur staðið í hinu
daglega striti (eða nennir því ekki) geti gengið
inn í ríkisstofnun, þar sem er dekrað við hann
með öllum tiltækum tæknilegum ráðum, svo
lengi sem sérfræðingum þykir þurfa. En það
stendur hvergi í mannréttindaskrám, að ríkið
eigi að borga reikninginn.
Það er kominn tími til að menn taki mið af
því, að hver maður ber ábyrgð á sjálfum
sér og sínu lífi. Ef hann kýs að reykja eða
drekka eða halda sér frá því, þá er það hans
val. Ef hann kýs að sækja sem minnst til
lækningastofnana (eða að hangsa þar í tíma
og ótíma) þá hann um það. En hann getur
ekki ætlast til þess að aðrir borgi þann kostnað
sem hlýzt af vali hans. Ríkisvaldinu ber engin
skylda til þess. Það liggur því beint við, að
ríkið hœtti með öllu að reka sjúkrahús. Það er
ekki í verkahring ríkisvalds að standa í slíkum
rekstri.
Það er engu síður líklegt að einstaklingar eða
fyrirtæki geti rekið sjúkrahús en frystihús.
Það er meira að segja líklegt að einkaframtak
kunni betri skil á rekstri en ríkisstofnanir.
Hver borgari ríkisins á svo að geta ákveðið,
hverskonar heilbrigðisþjónustu hann óskar
eftir. Ef hann vill standa utan allra trygginga,
þá hann um það. En ef hann vill tryggja sér
hámarksþjónustu (ótímabundna sjúkrahússlegu
með ýtrustu tækni), þá velur hann sér það.
Hann semur um þetta við tryggingafélag og
greiðir iðgjöld í samræmi við það sem hann
velur. Tryggingafélögin sjá svo um að greiða
þann kostnað sem hlýzt af sjúkrahúsdvöl hvers
og eins.
Hlutverk almannavaldsins er svo að leggja
öryggisnet: Þeir sem velja skakkt gjaldi þess
ekki. Þeir sem kjósa að spara sér iðgjöld
og kaupa engar tryggingar en verða síðan
fyrir heilsubresti og þurfa að greiða dýra
læknismeðferð eiga ekki að gjalda heimsku
sinnar, heldur eiga þeir að fá sína þjónustu
með styrk af almannafé. Hinsvegar er það
skylda ríkisins að fræða hver mann um það,
hverra kosta hann á völ. Það er engin afsökun
að segja eftir á, að maður hafi ekki vitað,
hversu hver maður skyldi búa sig undir hið
óvænta, slys eða heilsubrest.
Ríkisvaldið lítur síðan eftir því, að
heilbrigðisþjónustan fullnægi kröfum, sem
settar eru í lögum. Það sér um almennt eftirlit
og yfirstjóm.
Það að lifa er að taka áhættu. Menn eiga að
taka þá áhættu sjálfir. Það er ekki í verkahring
ríkisvaldsins að taka á sig afleiðingar allra
áfalla, slétta úr öllum misfellum eða reka á
brott allar bringsmalaskottur sem kunna að
velkjast fyrir brjóstinu á mönnum. Ríkisvald
sem fer inn á þá leið, endar í öngþveiti, sem
engin leið er út úr.
(Erindi flutt á læknaþingi 1989).