Læknablaðið - 15.11.1992, Side 20

364
LÆKNABLAÐIÐ
slasað að líkur á lifun aukast, ef meðhöndlun
fer fram á sérstakri slysamiðstöð (trauma
center), eða er með ISS hærra en 15 (13).
Æskilegt væri því að meta slasaða sjúklinga
strax við greiningu eftir viðurkenndu matskerfi
til dæmis AIS-ISS kerfi (14-16). AIS-ISS
er aðallega líffærafræðilegt mat, en klínískt
mat (lífeðlisfræðilegt) þarf að fylgja með.
Vel þekkt og hvað mest notað við mat á
sjúklingum á slysstað er svonefnt »trauma
score« (17,18), þar sem ástand sjúklings er
metið og sjúklingi gefin stig fyrir öndun,
blóðþrýsting og meðvitund. Hið klíníska mat
nýslasaðra er oft fljótt að breytast og talsverð
hætta á að sjúklingar séu vanmetnir ef það er
notað eitt sér (19-21). Bull reiknaði út 50%
líkur á dauða (LD 50=lethal dosis hjá 50%)
eftir því hve mikið sjúklingar voru slasaðir
samkvæmt ISS og fann að líkumar voru háðar
aldri. Banvænn áverkaskammtur hjá 50%
sjúklinga á aldrinum 15-44 reyndist ISS 40,
á aldrinum 45-64 ISS 29 og fyrir 65 ára og
eldri ISS 20 (22).
Best þykir nú að meta slasaða eftir
áðumefndum tveimur kerfum (revised trauma
score og ISS) og meta lífslíkur þeirra þannig
(23). Þessi tvö kerfi njóta sennilega hvað
mestra vinsælda víða um heim (24,25), en
stöðugt er leitað að fullkomnari aðferðum
við mat á slösuðum, í þeirri von að sem mest
samræmi fáist milli mats og meðferðarþarfa
sjúklinga.
Aðaltilgangur þessarar rannsóknar var
að kanna hvemig og hve alvarlega
nýslasaðir sjúklingar voru sem lögðust inn
á gjörgæsludeild Borgarspítalans á ámnum
1975-1979, með því að flokka og meta áverka
þeirra eftir AIS-ISS kerfi og fá hugmynd um
gæðastaðal meðferðar á þessufn sjúklingum út
frá dánartíðni.
Könnun svipaðs eðlis var gerð á nýslösuðum
sjúklingum á gjörgæsludeild Borgarspítalans
1980-1984 (26). Þótti forvitnilegt að athuga
hvort breytingu mætti greina milli þessara
tveggja fimm ára tímabila. En tækjakostur
deildarinnar meðal annars batnaði verulega
um 1980.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Afturskyggn könnun var gerð á öllum
nýslösuðum sjúklingum sem lagðir voru inn
á gjörgæsludeild Borgarspítalans árin 1975-
1979. Sjúklingar með óvissari sjúkrasögu,
Number
—=— Female
Fig. 1. Age and sex dislribution. ÍCU trauma patients
1975-1979.
Table I. Time in hours from accident till arrival at
Reykjavík City Hospital depending on place of accident.
ICU trauma patients 1975-79.
Place of accident 1 hour 2-4 hours 5-24 hours >24 hours ? hours All patients
n n n n n n
Reykjavík. 236 16 8 6 9 275
Other urban 5 33 17 9 4 68
Rural 9 45 34 10 1 99
On sea ... 0 3 7 2 1 13
Abroad ... 0 0 2 1 0 3
Totai 250 97 68 28 15 458
til dæmis langvinna innanbastsblæðingu
(chronic subdural hemorrhage), voru ekki
teknir með. Fjöldi innlagðra sjúklinga á ári
hverju var frá 80-103 og tók könnunin til 458
manns alls. Karlar voru alls 339 (74%) og
konur 119 (26%). Yngsti sjúklingurinn var
sjö mánaða og sá elsti 86 ára. Meðalaldur var
30,2 ár. Langflest voru slysin hjá fólki innan
við þrítugt, alls 279 (60,9%). Karlmenn voru
hlutfallslega fleiri í öllum aldurshópum (mynd
1).
Við gagnasöfnun voru sjúkrakrár
Borgarspítalans notaðar svo og
krufningarskýrslur þegar við átti. Skráð voru
aldur, kyn, búseta, slysstaður, orsök slyss,
komutími á slysadeild, tímalengd frá slysi,
komutími á gjörgæsludeild, útskriftardagur
af gjörgæsludeild og legudeildum. Averkar
voru metnir eftir AIS-ISS kerfi frá 1980
(27). Sjúklingum voru gefin stig eftir AIS
(abbreviated injury scale) áverkamati, 0-5 stig
fyrir hvert áverkasvæði, hækkandi stig fyrir
alvarlegri áverka. AIS-6 var gefið ef sjúklingi
var ekki hugað lff, jafngildir það 75 í ISS
(injury severity score).