Læknablaðið - 15.11.1992, Blaðsíða 32

376
LÆKNABLAÐIÐ
tíma þó, þegar bfll er látinn ganga inni í
lokuðum bílskúr (17).
Eituráhrif koloxíðs eru fyrst og fremst rakin til
þess, að það keppir við súrefni um bindingu
við blóðrauða og binst honum 2-300 sinnum
fastar. Dregur það mjög úr flutningsgetu
blóðrauða á súrefni og veldur súrefnisþurrð
í vefjum líkamans. Getur það leitt til dauða.
I heilbrigðum mönnum má búast við fyrstu
klínísku einkennum koloxíðeitrunar þegar
blóðrauði er mettaður koloxíði að 10-20
hundraðshutum. Við 30-40% mettun eru menn
komnir með greinileg einkenni koloxíðeitrunar
og við 50% mettun er eitrunin komin á mjög
alvarlegt stig og getur valdið dauða (14,18).
Að okkar mati má telja, að þar séu skilin milli
banvænna og ekki banvænna koloxíðeitrana.
I efniviði okkar var koloxíðmettun blóðrauða
meiri en 50% í öllum tilvikum nema fjórum
(mynd 3). Var dreifing niðurstöðutalna og
meðalgildi svipuð því sem fundist hefur við
rannsókn sams konar eitrana erlendis (18,19).
Tæpur helmingur hinna látnu hafði neytt
áfengis skömmu fyrir andlátið. Er það heldur
lægra hlutfall en við aðrar banvænar eitranir
(20) og eitranir sem koma til meðferðar á
spítala (21,22). Fæstir hinna látnu voru þó
mjög ölvaðir (etanól í blóði>2 °/oo)- Okkur
er ekki kunnugt um, að neysla áfengis geti
með einum eða öðrum hætti aukið eiturhrif
koloxíðs.
Þær fáu lyfjamælingar, sem gerðar voru,
gefa tæpast tilefni til ályktana um þátt lyfja í
eitrunum af þessu tagi. Athyglisvert er þó, að
í þessum hópi var einn kannabisneytandi, en
fram að þessu hefur kannabis sjaldan komið
við sögu eitrana hér á landi (21-23).
Einkennandi fyrir efnivið okkar (samanber
framangreint) er, hve karlar voru í miklum
meirihluta. Er hlutfall karla mun hærra en við
önnur sjálfsvíg hér á landi á sama tímabili.
Er munur þessi marktækur (P<0,001, df=l).
Svipaðar niðurstöður komu fram í rannsókn
Hansen (3) á koloxíðeitrunum í Danmörku
og Teige í Noregi (18), en í báðum þessunt
löndum voru karlar í yfirgnæfandi meirihluta.
Algengt er, að sjá kynbundna skiptingu við
eitranir (20,24), en þó sjaldan eins mikla
og við koloxíðeitranir. Engin einhlít skýring
virðist til á þessu fyrirbrigði. Bent hefur verið
á, að konur fremji síður sjálfsvíg en karlar
með flóknum aðferðum (2). Þetta gæti vel
átt við, þegar útblástur er leiddur inn í bíl
gegnum slöngu, en síður í þeim tilvikum
þegar bíll er settur í gang inni í bflskúr. Benda
má á, að sex af þeim níu konum sem sviptu
sig lífi með þessum hætti notuðu einmitt
síðastnefndu aðferðina.
Því hefur verið haldið fram (25), að sjálfsvíg
fylgi árstíðabundnum sveiflum sem nái
hámarki í maí og júní og séu í lágmarki í
desember-janúar. Stundum fylgi þessu einnig
lítils háttar hækkun á haustin. I rannsókn,
sem gerð var á sjálfsvígum á Islandi 1962-
1973 (26), kom fram vísbending um að
þessara sveiflna kynni einnig að verða vart
hér á landi. Talsverðar sveiflur eftir árstíðum
reyndust einnig vera í efniviði okkar. Voru
þær of reglubundnar til þess að geta talist
tilviljanakenndar (P<0,05). Eins og sést á
ntynd 2 urðu flest dauðsfallanna í janúar og
febrúar, en fæst yfir sumarmánuðina meðan
sólargangur er lengstur. Gæti það bent til þess
að skammdegið ætti þar einhvem hlut að máli.
Sveiflur í efniviði okkar eru því augljóslega
mjög frábrugðnar því sem var á tímabilinu
1962-1973, af hverjum sökum sem vera kann.
A því 20 ára tímabili, sem hér um
ræðir, komu til rannsóknar 94 banvænar
koloxíðeitranir af útblásturslofti bifreiða. Voru
það 29% allra banvænna eitrana á tímabilinu
og urðu ekki jafn mörg dauðsföll af neinu
öðru efni (20). Fer því vart milli mála að
koloxíðeitranir eru algengar hér á landi.
Sérstaklega á þetta þó við níunda áratuginn,
en þá fjölgaði þeint rnjög (mynd 1). Um
miðbik áratugarins var tíðni þessara dauðsfalla
orðin svipuð hér á landi og í Danmörku (3,3
pr. 105) (3,4) og Englandi og Wales (3,1 pr.
105) (27). Nánari athugun leiddi í ljós, að
fjölgun þessara dauðsfalla hér á landi varð
hlutfallslega mest í hópi miðaldra fólks (40-59
ára) (tafla II). Ungt fólk átti þó drjúgan hlut
að máli, einkum aldurshópurinn 15-19 ára, en
engin dauðsföll urðu í þeim hópi á fyrri hluta
tímabilsins. Athyglisvert er, að engin aukning
varð á dánartíðni í aldurshópnum 30-39 ára,
en sá aldurshópur var hlutfallslega stærstur
á áratugnum 1971-1980. Þáttur miðaldra
fólks er hér einkar athyglisverður. í yfirliti
landlæknisembættisins yfir sjálfsvíg hér á
landi á tímabilinu 1971-1990 (28) kemur
fram, að tiltölulega litlar breytingar urðu á
tíðni sjálfsvíga í þeim aldurshópi á tímabilinu.