Læknablaðið - 15.11.1997, Side 18

732
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
Table 1. Representative ranges of plasma homocysteine con-
centrations (\unol/L) in various clinical circumstances and the
prevalences of hyperhomocysteinemia defined as greater than
the 95th percentile of normal concentrations.
Range Prevalence (%)
Normal 5-17 (5)
Coronary artery disease 8-20 (30-40)
End-stage renal disease 15-50 (80-90)
Homocystinuria May be >250 (100)
mjög aukinni hættu á blóðsegamyndun í slag-
æðum og bláæðum ungra hómósystínmigu-
sjúklinga (4-6). Árið 1975 setti McCully fram
kenningu sína um tengsl æðakölkunar og
hækkaðrar þéttni hómósysteins í blóðvökva
(7). Hann benti á að aukið nýgengi æðasjúk-
dóma einkenndi heilkennið hómósystínmigu
en væri ekki bundið ákveðnum erfðagalla. Því
væri líklegt að hækkuð hómósysteinþéttni sem
slík væri skaðleg æðum (7). McCully varpaði
einnig fram þeirri tilgátu að vœg hækkun á
hómósysteinþéttni í blóðvökva væri áhættu-
þáttur æðakölkunar (8). Síðan hafa niðurstöð-
ur margra rannsókna stutt þessa tilgátu. Verða
þeim gerð nokkur skil í þessari grein. Fyrst
verður þó sagt frá hómósysteinbúskap líkam-
ans.
Hómósystein í blóðvökva
Myndun og niðurbrot hómósysteins fara
fram í frumum, einkum lifrarfrumum. Þéttni
hómósysteins í blóðvökva ræðst af leka út úr
frumunum en magn lekans endurspeglar þau
skilyrði sem frumurnar búa við, til dæmis
virkni hvata og þéttni hjálparþátta (3). Rann-
sóknarstofur sem mæla hómósystein í blóð-
vökva gefa oft upp viðmiðunargildi nálægt 5-17
umól/L (eftir föstu) og meðalgildi um það bil 10
pmól/L (9,10). Nokkur rnunur virðist vera á
hómósysteingildum á milli landa (11).
Hómósystein ber súlfhýdrýlhóp sem hefur
tilhneigingu til að bindast öðrum slíkum hóp-
um og mynda tvísúlfíðbrú. Þannig tengist
hómósystein öðrum amínósýrum, einkum syst-
eini (blönduð tvísúlfíð), og prótínum. í blóð-
vökva eru 10-15% hómósysteins í formi bland-
aðra tvísúlfíða en 80-85% er bundið albúmíni
(3). Aðeins örlítill hluti hómósysteins (<1%)
er á fríu, afoxuðu formi (3).
Skiptingin á milli hinna ýmsu forma hómó-
systeins er mjög óstöðug in vitro. Því er mælt
með mælingu á heildarþéttni hómósysteins í
blóðvökva frekar en mælingu á blönduðum
tvísúlfíðum eða prótínbundnu hómósysteini
(3). tHcy er viðurkennd skammstöfun á heild-
arþéttni hómósysteins í blóðvökva og verður
sú skammstöfun notuð í þessari grein þar sem
það á við.
Við geymslu heilblóðs í stofuhita lekur
hómósystein úr rauðum blóðkornum og við
það hækkar tHcy (12). Til að varast þennan
skekkjuvald er rétt að setja blóðsýnið strax á ís
og skilja blóðið innan hálftíma.
Hómósysteinbúskapur líkamans
Meþíónín er lífsnauðsynleg (essential)
amínósýra sem gegnir mikilvægu hlutverki
meþýlgjafa við ýmis efnahvörf. Hómósystein
myndast við tap á meþýlhópi meþíóníns (de-
methylation) (13). Hómósystein tekur ekki
þátt í myndun prótína en er statt á vegamótum
efnaskipta; það getur brotnað niður eða þegið
meþýlhóp að nýju og orðið að meþíóníni (re-
methylation) (mynd 1). Hvor leiðin er valin fer
eftir ýmsu (14-16) en líklega skipta meþíónín-
birgðir líkamans mestu máli (15). Ef offram-
boð er á meþíóníni er transsulfuration leiðin
farin. Hómósystein hverfist þá óafturkræft yfir
í systaþíónín með aðstoð systaþíónín-þ-syn-
þasa en sá hvati þarf á hjálparþættinum pýri-
doxal 5-fosfati (virku formi pýridoxíns (víta-
míns B6)) að halda. Systaþíónín ummyndast í
systein sem aftur brotnar niður í minni brenni-
steinssambönd. Sé hins vegar um skort á
meþíóníni að ræða endurnýjast birgðir þess við
endurmeþýleringu hómósysteins. Meþýlhópur
flyst frá 5-meþýltetrahýdrófólati yfir á hómó-
systein við efnahvarf sem þarfnast hjálparþátt-
arins meþýlkóbalamíns. Meþýlgjafinn 5-
meþýltetrahýdrófólat fæst fyrir tilstilli hvatans
5,10-meþýlentetrahýdrófólat redúktasa.
Rétt er að leggja áherslu á þátt B-vítamín-
anna fólínsýru, B12 og B6 við hvarf (removal)
hómósysteins en þau eru öll fyrirrennarar
nauðsynlegra hjálparþátta.
Orsakir hækkunar á tHcy
Minnkuð virkni þeirra hvata sem stýra hvarfi
hómósysteins, skortur á ofangreindum B-víta-
mínum og skert nýrnastarfsemi valda hækkun
á tHcy. Þessir þættir, einn eða fleiri í hverju
tilfelli, orsaka sennilega þá vægu hækkun á
tHcy sem á sér stað með aldrinum (3,17). tHcy
er hærri hjá körlum en konum (3) líklega vegna
meiri vöðvamassa karla en við myndun krea-
tíníns losnar meþýlhópur frá meþíóníni (18).