Kjarninn - 14.11.2013, Síða 5

E
itt af því sem hefur skipt sköpum fyrir íslenskan
efnahag á árunum eftir hrun fjármálakerfis-
ins, fyrir rúmum fimm árum, er makrílveiðar.
Makríllinn kom inn í lögsöguna í miklu magni á
skömmum tíma. Eflaust hefur hann étið mikinn
lífmassa frá öðrum tegundum og haft þannig neikvæð áhrif
á fæðumöguleika þeirra. En á móti kemur að verðmæta-
aukningin af makrílveiðunum hefur verið gríðarleg fyrir
íslenskan sjávarútveg. Stjórnvöld, sem fara með stjórn
íslenskrar lögsögu í umboði almennings samkvæmt lögum
og stjórnarskrá, hafa til þessa ekki haft makrílveiðarnar inni
í kvótakerfi.
Stærstu útgerðarfyrirtæki landsins hafa notið góðs af
makrílnum. Það sést á rekstrartölum. Rekstrarhagnaður fyrir
afskriftir og fjármagnsliði (EBITDA) nam um 80 milljörðum
króna hjá sjávarútveginum árið 2011 og hækkaði um 26 pró-
sent frá árinu á undan samkvæmt tölum Hagstofunnar.
Það eru síðustu birtu heildartölur fyrir atvinnugreinina
í heild. Þetta eru bestu afkomutölur sem sjávarútvegurinn
hefur nokkru sinni sýnt. Heildartölur fyrir árið 2012 liggja
ekki fyrir enn samanteknar en allt bendir til þess að af-
koman í fyrra hafi verið svipuð eða betri en árið á undan.
Svipað er uppi á teningnum á þessu ári þótt vissulega sé
afkoman nokkuð breytileg eftir útgerðarflokkum. Rekstur
sjávarútvegs fyrirtækja hefur á heildina litið aldrei gengið
betur en á síðustu árum, sé horft til fyrrnefnds mælikvarða.
Makrílveiðarnar eiga stóran hlut í þessari afkomu. Það
sést á uppgjörum stærstu útgerðarfyrirtækjanna sem hafa
stundað veiðar og vinnslu á makríl, þar á meðal Samherja,
HB Granda, Síldarvinnslunnar og Ísfélags Vestamannaeyja.
Uppgjör Síldarvinnslunnar gefur glögga mynd af því hversu
arðbærar makrílveiðarnar hafa verið. Hagnaður í fyrra nam
sjö milljörðum, heildartekjur voru 24 milljarðar og EBITDA-
framlegðin nam 9,6 milljörðum.
Hagnaður Samherja í fyrra var síðan langsamlega mesti
hagnaður sem íslenskt sjávarútvegsfyrirtæki hefur sýnt, um
16 milljarðar.
Óhætt er að segja að þessar rekstrartölur séu með miklum
ólíkindum í sögulegum samanburði. Að hluta eru þær til-
komnar vegna þess að útgerðarfyrirtækin hafa ekki greitt
neitt fyrir makrílkvóta heldur fengið að veiða á grundvelli
veiðireynslu sem var lítil sem engin þegar veiðarnar hófust.
Síðan hafa veiðarnar aukist hratt og tekjurnar með af sölu á
erlenda markaði.
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar flokksins
stendur nú frammi fyrir risaákvörðun. Sigurður Ingi
Jóhanns son sjávarútvegsráðherra segir að makrílkvótinn
verði settur varanlega inn í kvótakerfi á næsta ári og mið
verði tekið af aflareynslu skipa. Þetta er sakleysisleg fyrir-
ætlan en hefur mikið vægi. Þá liggur líka fyrir að alþjóða-
deilan sem Ísland á aðild að er snýr að makrílveiðum er enn
óleyst.
Vonandi bera Sigurður Ingi og ríkisstjórnin gæfu til
þess að nýta þetta einstaka tækifæri til þess að bæta hag
ríkissjóðs, sem er í afar viðkvæmri stöðu vegna mikilla
skulda. Markaðsvirði núverandi makrílkvóta, sé miðað við
þorskígildis stuðul makrílkvótans í ár (0,36), heildarkvóta
í tonnum (123 þúsund tonn) og meðalverð kvóta á þorsk-
ígildum (um 2.200 kr. á kíló í síðustu viðskiptum), gæti
því verið tæplega 100 milljarðar króna miðað við þessar
forsendur. Þetta eru gríðarleg peningaleg verðmæti sem
Sigurður Ingi og ríkisstjórnin eru með í höndunum í umboði
almennings. Vonandi hvarflar ekki að neinum að gefa þessi
verðmæti. Það væri algjört glapræði í ljósi slæmrar stöðu
ríkissjóðs og augljós spilling að auki, á kostnað almennings.
Ýmsar útfærslur eru mögulegar fyrir sjávarútvegs-
ráðherrann; leigja hluta kvótans, selja hluta kvótans einfald-
lega á uppboði til hæstbjóðanda og svo framvegis.
Ríkisstjórnin þarf að hugsa um almannahag og hafa hann
að leiðarljósi. Ef útgerðarmenn fara að beita hræðsluáróðri
verða stjórnvöld að vera með upplýsingar um rekstrartölur
fyrirtækjanna við hendina. Með þeim er hægt að þagga niður
í grátkórnum sem stundum fer af stað þegar hagsmunir
útgerðarfyrirtækja eru annars vegar. En ef útgerðarmenn
ætla að vera samkvæmir sjálfum sér þegar kemur að mak-
rílkvótanum munu þeir fagna því að stjórnvöld líti á makríl-
kvótann sem verðmæta eign. Þeir verða að sætta sig við það
að stjórnvöld eru ekki í neinni aðstöðu til þess að gefa frá sér
tugmilljarða verðmæti eða selja fyrir slikk. Mikilvægt er að
almannahagsmunir verði hafðir að leiðarljósi og stjórnvöld
sýni í verki að þau vilji lækka skuldir ríkissjóðs og verja
velferðarkerfið fyrir frekari skakkaföllum með því að fá í
kassann peninga frá útgerðarfyrirtækjum vegna makrílveiða
í íslenskri lögsögu.
Með almannahag
að leiðarljósi
leiðari
Magnús Halldórsson
magnush@kjarninn.is
02/02 kjarninn LEiðARi
Deildu með
umheiminum
„Ríkisstjórn
Sjálfstæðis-
flokksins og
Framsóknar-
flokksins stendur
nú frammi fyrir
risaákvörðun.
Sigurður Ingi
Jóhannsson
sjávarútvegs-
ráðherra segir
að makríl kvótinn
verði settur
varanlega inn
í kvótakerfi
á næsta ári
og mið verði
tekið af afla-
reynslu skipa.“