Sagnir - 01.06.1995, Page 16

sendu Alþingi áskorun þess efnis að lok-
að yrði fyrir sjónvarp vamarliðsins.34 Því
var m.a. haldið fram að áhrif „Kana-
sjónvarpsins" á íslenskt þjóðlíf væru sið-
spillandi. Landsmönnum væri nauðsyn
að standa vörð um tungu sína og menn-
ingu, styrkja hana og efla. Otækt þótti að
ungir sem aldnir Reykvíkingar horfðu
lon og don á „amerískar" myndir og
hlustuðu á enskt tal. Nóg væm erlendu
áhrifin samt. Málvitund og hugmynda-
heirnur yngri kynslóðarinnar brann ekki
síst á mönnum.35 Ekki er fjarri lagi að
svipuð afstaða hafi að einhverju leyti ráð-
ið andúð fólks á textalausum kvikmynd-
um bióhúsanna. Þannig má líta á bar-
áttuna fýrir íslenskum skýringartexta sem
anga af þeirri viðleitni Islendinga að
veijast of miklum útlendum áhrifum á
þjóðmenningu sína.
Síðla árs 1964 var farið að örla á því að
sum kvikmyndahúsin á höfuðborgar-
svæðinu hefðu islenskan skýringartexta
við þær rnyndir sem þau buðu áhorfend-
um upp á. Næsta ár fjölgaði mjög í þess-
um hópi og árið 1966 vom síðan flestar
helstu myndir sem sýndar vom á íslandi
með innlendum skýringartexta. Þegar is-
lenskur skýringartexti með kvikmyndum
var að ryðja sér til rúms auglýstu bíóhús-
in það rækilega í dagblöðunum og sum
notuðu til þess flennistóra stafi svo nýj-
ungin færi ekki framhjá neinum. Auk
þess var það sérstaklega tekið fram í um-
sögnum blaða um einstakar myndir ef ís-
lenskur texti fýlgdi henni. Sú hefð að
auglýsa íslenskan texta lagðist að niestu af
í upphafi níunda áratugarins enda voru
auglýsingar af því tagi löngu hættar að
þjóna tilgangi þar sem íslenskur texti var
orðinn svo sjálfsagður að ekki þurfti að
taka fram að hann væri með myndum.
Áhrif textaleysis?
I aldarfjórðung, 1940-1965, og raunar
áratugina fýrir 1940, var það hlutskipti
margra kvikmyndahúsagesta að horfa á
erlendar kvikmyndir án þess að skilja að
fullu það sem fram fór á hvíta tjaldinu
því íslenska skýringartextann vantaði.
Vegna þessa er hugsanlegt að vissar teg-
undir kvikmynda hafi höfðað sterkar til
margra Islendinga en aðrar, myndir sem
ekki kröfðust mikillar leikni af áhorfend-
um í erlendum tungumálum. Dans- og
söngvamyndir sem frenrur auðvelt var að
njóta án mikillar tungumálakunnáttu,
ærslafullar grín- og gamanmyndir með
tilheyrandi rjómatertukasti og misskiln-
ingi, kúrekamyndir með löngum elting-
arleikjum á hestum og hæfilegum bófa-
hasar, glæpamyndir með viðeigandi skot-
hríð og bílaleikjum — frekar einfaldar
myndir og auðskiljanlegar. Af þeim átti
Hollywood nóg. Sjaldan mátti vera
dauður punktur í bíómynd og oftar en
einu sinni var hneykslast á því, að Islend-
ingar kysu fremur ijómatertukast en
„listrænar“ kvikmyndir sem byggðu helst
á löngurn samtölum. Margir lærðu vissu-
lega ensku af bíómyndum (og síðan
„Kanasjónvarpinu") og því kannski ekki
að undra að þeir hafi litið aðrar myndir
en þær engilsaxnesku homauga. En
spyrja má hvort textaleysið hafi haft mót-
andi áhrif á bíósmekk Islendinga til
lengri tíma litið?
Tilvísanir:
1 Cook, David A.: A History of Narrative Film. 2. útg. New York, 1990,
bls. 438-456. - Bjöl, Erling: Vor tids kulturhistorie. 3. Vorc dagc. 1945-
86. Kaupmannahöfn 1986, bls. 23-24.
2 Sigurður Blöndal: „Ítalía: Veruleikinn kvikmyndaður.“ Landncmum
3:8-9 (1949), bls. 28.
3 Bjöl, Erling: Vor tids kulturhistorie, bls. 23.
4 Sbr.: Sigurður Blöndal: „Italía: Veruleikinn kvikmyndaður“, bls. 19.
5 Sbr.: Þjóðviljinn 22. nóv. 1944, bls. 3. — Sigurður Blöndal: „Um íslenska
kvikmyndamennt.“ Landneminn 3:6 (1948), bls. 10. - Sigurður Blön-
dal: „Danmörk: Vandamál lífsins gegnumlýst.“ Landneminn 3:10 (1949),
bls. 12.
6 Sbr.: Erlendur Sveinsson: „Nýja bíó - A sjötugasta starfsári.“ Kvikmynd-
ir á Islandi 75 ára. Afmœlisrit. Reykjavík 1981, bls. 8. - Olafur Arnason:
„Gamla Bíó 75 ára.“ Kvikmyndir á Islandi 75 ára. Afmœlisrit. Reykjavík
1981, bls. 19-20. — Sjá jafnframt: Morgunblaðið 31. ágúst 1930, bls. 3.
7 Sbr.: „Saga Borgarættarinnar“. Auglýsingaspjald frá árinu 1919. Varð-
veitt á Kvikmyndasafni Islands. — Morgunblaðið 1. mars 1924, bls. 1. —
Morgunblaðið 1. feb. 1929, bls. 5.
8 Dagblað 28. maí 1926, bls. 1. - Auðkennt þar.
9 Morgunblaðið 6. sept. 1927, bls. 2.
10 Morgunblaðið 6. sept. 1927, bls. 2.
11 Morgunblaðið 6. sept. 1927, bls. 2.
12 Morgunblaðið 31. ágúst 1930, bls. 3.
13 Alþýðublaðið 1. sept. 1930, bls. 3.
14 Sbr.: Vísir 31. ágúst 1930, bls. 3.
15 Vísir 12. sept. 1930, bls. 3.
16 Alþýðublaðið 23. sept. 1930, bls. 2.
17 Morgunblaðið 1. nóv. 1931, bls. 2.
18 Morgunblaðið 18. ágúst 1940, bls. 6.
19 Morgunblaðið 18. ágúst 1940, bls. 6.
20 Þjóðviljinn 13. okt. 1940, bls. 3. - Auðkennt þar.
21 Nýtt dagblað 8. maí 1942, bls. 3.
22 Sbr.: Alþýðublaðið 23. ágúst 1941, bls. 3. [Bréf frá eigendum Nýja bíós].
23 [Samningur Sigurðar Tómassonar og stjómar Gamla bíós, dags. 11. júlí
1940]. I vörslu Kvikmyndasafns Islands.
24 Upplýsingar frá Kvikmyndasafni Islands.
25 Sbr.: Þjóðviljinn 7. jan. 1981, bls. 12.
26 Sbr.: Vikan 25:30 (25. júlí 1963), bls. 9. - Vikan 25:32 (8. ágúst 1963),
bls. 9.
27 Sbr.: Hagtíðitidi 53:8 (1968), bls. 146. - Tólfrœðihandbók 1974. Reykja-
vík 1976, bls. 228. (Hagskýrslur íslands II, 63). - Hér em Kópavogsbíó,
Hafnarfjarðarbíó og Bæjarbíó í Hafnarfirði meðtalin.
28 Sbr.: Morgunblaðið. 18. ágúst 1940, bls. 6. - Ólafur Ámason: „Gamla
Bíó 75 ára“, bls. 21. — Vikati 40:19 (11. maí 1978), bls. 13. — Vikatt
40:20 (18. maí 1978), bls. 13. - Vikan 40:21 (25. maí 1978), bls. 42. -
Vikan 40:22 (1. júní 1978), bls. 34-35. - Vikan 40:23 (8. júní 1978),
bls. 34-35. - Vikan 40:24 (15. júní 1978), bls. 18.
29 Sbr.: Vikan 40:22 (1. júní 1978), bls. 34-35. - Vikan 40:23 (8. júní
1978), bls. 34-35. - Vikan 40:24 (15. júní 1978), bls. 18-19.
30 Sbr.: Hagtíðindi 53:8 (1968), bls. 147.
31 Sbr.: Benedikt Gröndal: „Sjónvarp á íslandi.“ Eimrciðin 77:1 (1971), bls.
21-35. — „Sjónvarp Reykjavík. Viötal við Benedikt Gröndal.“ Vikan
26:29 (16. júlí 1964), bls. 10-15, 37-41.
32 Gylfi Þ. Gíslason: Viðreisnarárin. Án útgst. 1993, bls. 221.
33 Sbr.: Morgunblaðið 9. okt. 1966, bls. 2. — Visir 10. okt. 1966, bls. 1.
34 Sjá: Ingólfur 1:1 (17. júní 1965), bls. 8.
35 Benedikt Gröndal: Örlög íslands. Reykjavík 1991, bls. 224-231. - Gylfi
Þ. Gíslason: Viðreisnarárin, bls. 221-222.
14 SAGNIR