Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Blaðsíða 33

fram ákveðin vandamál og minni
(motiv). I einu leikrita sinna er hann
að velta fyrir sér svipuðu og Jóhann
Sigurjónsson í Galdra-Lofti: er hug-
myndin að glæp jafnrefsivert fram-
kvæmdinni? — gamalt viðfangsefni
heimspekinga.
Þjóðverjinn Giinther Eich, einhver
fremsti útvarpsleikritahöfundur, sem
nú er uppi, hefur að sumu leyti svip-
aða afstöðu til efnis síns og Brecht,
en form hans er annað.
T. S. Eliot er um flesta hluti and-
stæða Brechts. Hann á ekkert af upp-
runaleika hins síðarnefnda, hinu hráa
og djarfa. Leikrit hans eru í bundnu
máli, úr hverri setningu andar menn-
ing (og stundum lærdómur), kímni
hans er fáguð, hugsanirnar formaðar
af dómgreind og skerpu, hann lýsir
yfirstéttarfólki, sem hefur vanizt því
að vinna með heila og ekki höndum,
og vandamál þess eru ekki, hvort það
hafi ofan í sig og á þessa heims.
Brecht hrópar upp frelsun sína með
bumbuslætti og lúðraþyt, en þá frels-
un, sem Eliot boðar, felur hann und-
ir yfirborði létts og eðlilegs samtals-
tóns, sem tekur sig vel út á sviði. Það
er trúin, sem er hið dramatíska hreyfi-
afl hjá Eliot, líkt og hjá Claudel í
Partage du Midi og Le Soulier du
satin og Graham Greene í The Liv-
ing Room og The Potting Shed, átök-
in verða oft milli þessa heims og ann-
ars. í leikriti eins og The Private Se-
cretary er hann að velta fyrir sér ekki
óþekktri spurningu: Hver er ég, ásamt
spurningunni um arf og uppeldi, hann
hefur fært Ion Evripidesar í nútíma-
búning. The Cocktail Party er at-
hyglisverðara verk, því að lífsskoðun
höfundar kemur þar skýrar fram. Trú
Eliots er hlífðarlaus og krefst afneit-
unar. Það eru ekki nema örfáir, eins
og Celia í The Cocktail Party, sem
eru færir um að fórna öllu og deyja
píslarvættisdauða. Handa hinum á
Eliot enga von aflögu. Nýtt leikrit
cftir Eliot, „The Elder Statesman“,
verður sýnt á Edinborgarhátíðinni í
haust.
A það hefur verið bent og þótt ein-
kennandi, að verk helztu evrópsku
leikskáldanna á undanförnum árum
höfða oft fullt eins mikið til heila-
starfseminnar, eru intellektúell, þar
sem verk amerískra skáldbræðra
þeirra höfða fyrst og fremst til tilfinn-
inga og kennda. Undantekningar eru
margar, en þarna höfum við þó eitt
af einkennum „hins ameríska skóla“,
og það þrátt fyrir augljósa ást hans
á sálgreiningu. Eugene O’Neill ruddi
þar brautina með tilraunum sínum um
persónuklofningu, skiptingu tilsvar-
anna í hugsaðan hluta og sagðan (The
Great God Brown, Days Without
End, Strange Interlude). Það er hold-
ið, hið veika hold, sem framar öðru
veldur dramatískum átökum hjá
amerísku höfundunum, t. d. Tennes-
see Williams, ekki í baráttu við trú-
arlega köllun eins og hjá Claudel í
Partage du Midi, sem hefur sálirnar
í æðra veldi og nærfellt dregur vanda-
málið yfir á svið háspekinnar, heldur
er þvert á móti haldið sér við jörðina
og það mót, sem þjóðfélagið setur á
þessa einstaklinga. Kynhvöt og pen-
ingar eða peningaskortur og hleypi-
dómar verða oft tilefni dramatískra
átaka, persónurnar eru mannlegar að
manni finnst og oft brjóstumkenni-