Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Blaðsíða 65

því óvinsælt, eins og allir vita. Ekki er sízt
listagagnrýnendunum mikill vandi á höndum,
og sjaldnast öfundsverðir.
Það er ekki þeirra verk að skapa list, heldur
reyna að ala hana upp. Ef allt er með felldu,
eru þeir, eða eiga að vera, hin sívakandi sam-
vizka listamannanna, leiðbeinendur og kenn-
arar almennings, sem í flestum tilfellum hef-
ur takmarkaða sjálfstæða skoðun í þessu efni.
Starf leikgagnrýnandans hefur margar hlið-
ar. Stærsti og þýðingarmesti þáttur þess hlýt-
ur æ að vera samtvinnaður leikhúsinu sem
stofnun og öllu starfinu þar.
Vil ég nejna það nr. 1.
I raun og sannleika eru gerðar allt of háar
kröfur til þessara manna. Leikstjóri, leikarar,
málarar, ljósamenn, og í mörgum tilfellum
höfundur leikritsins ásamt mörgum öðrum af
hinu margvíslega starfsliði leikhússins hafa
unnið hver á sínu sviði, og þó í náinni
samvinnu, i margar vikur að sviðsetningu leiks-
ins. Fáa aðra en þetta fólk mun gruna, hvílík
óhemju vinna hefur verið innt af hendi, þeg-
ar tjaldið fer frá á frumsýningunni.
Þó eru þær kröfur gerðar til leikgagnrýn-
andans, að hann, eftir þetta eina kvöld, sem
hann hefur séð sýninguna, sé fær um að leggja
fullnaðarmat á listrænt gildi þess, sem fram
fór. Frammistöðu leikenda, gildi leikritsins,
leikstjórn, búninga, tjöld, ljósbrigði, oft og
einatt söng og hljómsveit. Það er búizt við, að
hann dæmi um þetta allt af meiri þekkingu og
viti en allt það fagfólk, sem unnið hefur að
þvf langan tíma að bera sýninguna fram fyrir
leikhúsgesti.
Allir hljóta að sjá, að þetta er í raun og
veru flestum, ef ekki öllum, ofurefli. Það er
engin sanngirni að ætlast til, að nokkur geti
gert öllu slíku þau skil, að allir aðilar megi
vel við una.
Leikurunum finnst sig varða mestu, hvað
um leik þeirra er sagt í ræðu og riti. Er það
skiljanlegt. Marga skítakrítíkina fá þeir — en
einnig mörg lofsamleg ummæli.
Ég held, að mér sé óhætt að fullyrða, að
leikarar þoli yfirleitt vel aðfinnslur, ef þeir
finna og sjá, að leikdómandinn skrifar af vand-
DAGS KRÁ
virkni, kurteisi, samvizkusemi og virðingu fyr-
ir starfi þeirra.
Því miður finnst mér það brenna stundum
við, að leikdómarnir í blöðunum bera nokk-
urn blæ flausturs, jafnvel hroðvirkni.
I leik flestra, jafnvel í því, sem að miklu
leyti virðist misheppnað, er samt oftast eitt-
hvað, sem á viðurkenningu skilið.
Góðum og vel færum leikgagnrýnanda sést
ekki yfir þetta.
Leikara í stóru hlutverki, sem kannski ekki
hefur tekizt alls kostar vel, hlýtur þó að finnast
það all hart, ef hann er afgreiddur með þrem
til fjórum línum, — sem sé ekki virtur um-
tals, né öll sú vinna, sem hann hefur á sig
lagt við að reyna að skilja cg skapa leik-
persónuna. Hlutverkin eru svo óendanlega
misjöfn og miserfið viðfangs. Sum liggja næst-
um strax opin fyrir manni, svo að hægt er að
skríða inn í ham persónunnar undir eins á
fyrstu æfingunum. Onnur eru svo óskiljanlega
samansett og lítt skiljanleg. Góðum leikara
tekst þó oftast að ganga með sigur af hólmi
og tileinka sér persónuna, eins og höfundurinn
hefur viljað hafa hana. Ef honum tekst þetta
ekki, nema e.t.v. að einhverju leyti, er það
leikdómandans að benda á, í hverju þessu sé
áfátt. — Þvi ef leikdómari rífur niður með
aðfinnslum, sem auðvitað geta oft verið rétt-
mætar, verður hann líka að vera fær um að
byggja upp. M.ö.o. sagt, hvernig þetta eða hitt
hefði átt að vera. Ef hann gerir þetta ekki,
er gagnrýni hans neikvæð og kemur ekki að
gagni, sem tilgangurinn hlýtur þó að vera.
I þessari sömu andrá vil ég nefna eina teg-
und leikdóma, sem er illa þokkuð, og það víð-
ar en hér í Reykjavík. Það er hin svonefnda
„kippukrítík", eins og leikhúsfólk nefnir
hana. Hún er þannig konstrueruð, að nöfn all-
margra leikenda eru talin upp í einum hóp —
dregin upp á band, líkast þorskhausakippu á
snæri, — og hljóta þessir allir eina sameigin-
lega umsögn, eins og t. d. „Leikur þeirra var
mjög góður að vanda“ eða „Öll sýndu þau
þokkalegan leik.“ Maður spyr ósjálfrátt sjálf-
an sig: „Hvernig mun óþokkalegur leikur þá
fara á sviði?“

63