Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Qupperneq 70

mönnum hlaut aÖ vera hin mesta forvitni á
að kynnast frá fyrstu hendi, þar sem öllum
er kunnugt, að Sveinn Björnsson var um lang-
an aldur einn af fyrirmönnum íslenzku þjóð-
arinnar og síðustu árin forseti íslenzka lýð-
veldisins, hinn fyrsti í þeim sessi. Minningar
Sveins Björnssonar hlutu að bregða ljósi á
margt í sögu landsins á því örlagaríka tíma-
bili, sem var starfsdagur hans. En auk þeirra
mikilvægu starfa, sem Sveinn Björnsson
gegndi í opinberu lífi, var hann eftirminni-
legur maður, sem þeir, er til þekktu, minnast
með virðingu.
Nú eru Endurminningar Sveins Björnsson-
ar komnar út og valda þeim vonbrigðum ein-
um, að þær ná ekki nema fram að þeim
tíma, er hann varð ríkisstjóti í öndverða
heimsstyrjöld. Hér vantar því minningar frá
öllu ríkisstjóra- og forsetatímabili Sveins
Björnssonar, sem var merkilegasta tímabilið í
ævi hans, sögulega séð. Þetta er mikill skaði,
en ekki tjáir að deila við dómarann, Sveini
forseta entist ekki aldur til þess að ljúka minn-
ingum sínum. Hann hafði meira að segja ekki
lagt síðustu hönd á þann hluta, sem nú er
birtur í þessari bók. Þar er farið eftir upp-
kasti, sem forseti hafði lagt fyrir, að ekki
mætti prenta eins og það var frá hans hendi.
Sigurður Nordal prófessor, sem hefur séð um
útgáfu bókarinnar, gerir í eftirmála grein fyrir
handritinu og tilhögun útgáfunnar. Ráðlegt er
að kynna sér vel þennan eftirmála, áður en
minningarnar eru lesnar, því að þar er að
finna margan fróðleik um handritið, hvernig
það var úr garði gert og hvernig um það
fjallað í útgáfunni, og margar eru þar at-
huganir cg athugasemdir Nordals, sem gagn-
legar eru til undirbúnings lestrinum. Þessi eft-
irmáli Nordals hefur einnig þann kost eða
galla fyrir ritdómara, að hann tekur að miklu
lcyti af honum ómakið. Eftirmálinn er sjálf-
ur skarplegur og hnitmiðaður dómur um gildi
bókarinnar og þarf engu að hagga, sem þar
stendur, og í rauninni fáu við að bæta, sem
máli skiptir í stuttum ritdómi. Það var fyrir
allra hluta sakir vel ráðið að fela Sigurði Nor-
dal að sjá um útgáfuna á minningum Sveins
Björnssonar, fyrirrennara síns sem sendi-
herra í Kaupmannahöfn.
Endurminningar Sveins Björnssonar eru
meðal hinna merkustu íslenzkra minninga-
bóka, og er þar þó um auðugan garð að
gresja. Hin fyrsta ganga Islendinga sem sjálf-
68
stæðrar þjóðar birtist lesandanum ljóslifandi og
persónulega, því að Sveinn Björnsson var um
langan aldur raunverulega eini fulltrúi hennar
út á við, og hann kom fram fyrir hennar hönd
í hinum mikilvægustu málum. Minningar hans
frá þessum árum, kynni af fjölmörgum mönn-
um utanlands og innan og erindisrekstur hans
allur fyrir hið unga íslenzka ríki víða um lönd,
verða áreiðanlega drjúg heimild til skilnings
á íslenzkri sjálfstæðisbaráttu og sjálfsbjargar-
viðleitni. I þessu er fólgið hið mesta gildi
minninganna. Þegar seinni menn fara að skrá
söguna um þetta eftir ópersónulegum embætt-
isbréfum cg orðsendingum í stjórnarráðs-
skjalasöfnum, verðum þeim ómetanlegt að
geta hitt Svein Björnsson að máli í minning-
um hans og sótt þangað neista til að gæða
söguna lífi. Og þeir munu fagna því, að skrúð-
mælgi og tilgerð er ekki til í frásögninni,
heldur er hún öll hversdagslega notaleg og
blátt áfram, svo að maður finnur, að ekki er
verið að skrifa sér til lofs og dýrðar eða til að
geta sér einkunn sem rithöfundur, heldur til
þess að rifja upp af hreinskilni og hlutlægni
það sem í minninu geymist frá löngum og
góðum starfsdegi. Með vilja segi ég starfs-
degi, því að minningar þessar eru áberandi
mikið bundnar við starf Sveins Björnssonar,
en ekki um einkalíf hans, andlegan þroskaferil,
áhugamál eða lífsskoðun. Eflaust má skilja
þetta svo, að hér komi til mat forseta sjálfs á
því, hvað sér væri skyldast að festa á blað,
skyldast sem embættismanni þjóðarinnar. Fyr-
ir bragðið eru persónuleg kynni lesandans af
Sveini Björnssyni sem manni ekki mjög náin.
Mér finnst ég sjái Svein Björnsson í þessari
bók eins cg ég sá hann í eigin persónu: Mann
í hárri stöðu, alúðlegan og viðtalsgóðan, en
ekki mjög nærri, í fjarlægð sem hæfði.
Sveinn Björnsson var fæddur og uppalinn
í Reykjavík, fór ungur í skóla og gerðist lög-
fræðingur og lét um tíma mikið til sín taka
á ýmsum sviðum stjórnmála og félagsmála,
unz hann var kallaður til þjónustu fyrir ríkið
í hverja stöðuna annarri hærri. Meðal ís-
lenzkra höfunda minningabóka og sjálfsævi-
sagna er hann einn hinna fáu, sem ekki voru
sveitamenn að uppruna og bjuggu við hina
gömlu, grónu sveitamenningu sem óbreyttir
alþýðumenn eða embættismenn í sveit. Æsku-
minningar hans eru frá Reykjavík á landshöfð-
ingjatímabilinu — og þær eru veigamikill þátt-
ur bókar hans — en ekki um hjásetur, torfbæi
DAGSKRÁ