Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Page 81

kvæðanna. — Fallvatnið, er biskupi var
drekkt í, heitir Brúará, sem höfundur notar
sem rímorð. Sú notkun veldur hvorki meira né
minna en þessu: „Þar hallast blómin enn að
mildri móður og muran vex. O heita djúpa
þrti!“ — Og heiti drekkingarvatnsins upphef-
ur einnig næsta erindi með yfirlýsingu: 0,
djúpa þrá. — Við hljótum að spyrja: Hverj-
ar hefðu tilfinningar skáldsins orðið, ef bisk-
upi hefði verið drekkt í Apavatni?
Samt hefur Matthías Johannessen mikla til-
hneigingu til að yrkja, og hún mun eiga ræt-
ur að rekja til elsku á skáldskap og nokkurs
lærdóms í þeim fræðum. En þetta hrekkur
bara ekki til. Það nægir ekki að langa að
finna til, ef hæfileikann vantar, ekki heldur
að lesa sér til um, hvernig aðrir fara að því.
Orðasóun getur ekki komið í staðinn fyrir
skýrleika í hugsun, óragrautur ekki í staðinn
fyrir innblástur, né heldur atorka í staðinn
fyrir málkennd.
Nei, ljóð Matthíasar Johannessens minna
ekki á kvæði W. Whitmans, né heldur er það
byltingarhitinn, sem maður saknar í þeim.
Borgin hló er eitt allsherjar alibí fyrir skáld-
gyðjuna — óhrekjandi fjarverusönnun. En
vera má, að hún verði einhvern tíma notuð
sem eitt af mörgum sönnunargögnum í því
sakamáli, sem fyrr eða síðar verður höfðað
á vettvangi andans gegn íslenzkum ritdóm-
endum á tuttugustu öld.
Stefán Jónsson.
Fólk í draumi og veruleik
Cuðmundur G. Hagalín: Sól á náttmál-
um. Bókaútgáfan Norðri, Reykjavík,
1957.
Hagalín færist allnokkuð í fang í síðustu
skáldsögu sinni, þeirri sem hér er til umtals.
Sagan fjallar um það vandamál íslenzkt sem
einna umræddast hefur orðið á seinni árum:
fólksflutninginn úr sveitum til kaupstaðanna
°g Reykjavíkur, auðn og einangrun kostasælla
sveita. Höfundur freistar þess að gefa einhvers
konar þverskurð af þjóðfélagi þessara tíma;
persónur hans eru af flestum stigum, allt frá
peningahákörlum og stórgróðamönnum syðra
td kotbændanna í afdalnum fyrir vestan.
DAGSKkÁ
Gegn ódyggðum nýja tímans, peningatrú og
lífsgæðakapphlaupi, teflir höfundur óðalsbónd-
anum í Hjallatúni, Ásbrandi Guðmundssyni, og
hans góðu konu; þau eru fulltrúar þeirra lífs-
hátta er hann telur sigurstranglegasta, þeirra
dyggða er bjarga mega afvega þjóð á réttar
brautir. Og niðurstaðan verður sú að fulltrúi
æskunnar í bókinni, dóttursonur bónda og
nafni, flytur vestur ásamt unnustu sinni til að
taka við jörð afans, ekki til að auðgast á að
selja hana undir hafnargerð og borgarstæði
heldur til að vinna hans megi verða þjóðinni
nýtileg, til að skila henni ekki steinum fyrit
brauð.
Margt er jákvætt um þessa bók Hagalíns:
hann reynir að gefa sem fjölbreyttasta mynd
þess þjóðfélags er hann lýsir og gætir heiðar-
leika og hleypidómaleysis í mannlýsingum;
bygging sögunnar er skemmtileg og hún er
fremur ánægjuleg aflestrar. Annað mál er það
að illgerlegt er að festa trú á boðskap sögunn-
ar, að minnsta kosti er undirrituðum það ekki
unnt með neinu móti. Æskumaðurinn Ásbrand-
ur er með afbrigðum ósennileg persóna; látum
vera að honum leiðist nám og finnist líf sitt og
jafnaldra sinna næsta tilgangslaust, að hann
uggi um flesta hluti í óstöðugum heimi, fari
síðan á síld og nái sér þar í kvenmann sama
sinnis — hitt skiptir öllu máli að hann lifir
ekki, hann er ekki persóna af holdi og blóði
heldur kennisetning í bók, orð hans ekki ræða
lifandi manns heldur predikun höfundar sjálfs
um æskulýðinn í dag. Þess vegna er heldur ekki
unnt að festa trú á dæmi hans, þess vegna fer
boðskapur sögunnar fyrir ofan garð og neðan.
Hér er komið að kjarna máls. Það fólk sem
hér keniur við sögu minnir því miður alltof oft
á brúður, á persónur á sviði, lifir of sjaldan
raunverulegu lífi. Þetta á til að mynda við um
„asfaltskáldið“ Baldur Varberg; maður sá virð-
ist ekki ýkja líklegur til að skrifa heimsbók-
menntir eða yrkja lífvænleg Ijóðmæli, hvorki
„sýmbólsk og irratsjónell“ eða þá „geómetrísk",
það er ómögulegt að taka hann alvarlega sem
fulltrúa þeirrar skáldakynslóðar er koma skal
eins og þó virðist tilætlun höfundar. Jafnvel
Asbrandur bóndi verður býsna tortryggilegur
þar sem hann leggur út textann fyrir húsfreyju
sinni; lesandinn getur skilið hann, þegar hann
mætir freistingunm í líki mammons og stenzt
hana. en þegar hann tekur að útskýra tilfinn-
ingar sínar og lífsskoðun, rýkur tiltrúin út í
veður og vind. Þá talar ekki lengur Asbrandur
79