Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Qupperneq 82

bóndi í Hjallatúni heldur höfundurinn — pre-
dikarinn Guðmundur Hagalin.
Þannig mætti halda áfram upptalningunni
lengi dags. Höfundi tekst að vísu dável upp
er hann lýsir fólki eins og gamalmennunum í
Hjallatúni eða hjónakr rnunum Jósúa og Jóse-
fínu eða Móa Skota úr strætinu svo að dæmi
séu nefnd. En í hvert skipti er leggjast þarf
dýpra, þegar til meiriháttar átaka dregur, þeg-
ar skýra þarf sálarlíf sögufólks eða hin af-
drifameiri viðbrögð þess í mannlífsstríðinu
bregst honum bogalistin. Þá tapa persónurnar
í skjótri svipan eðlilegu málfari sínu, glata lífi
og litum og taka að flytja boðskap höfundar,
útskýringar sjálfs hans á hátterni þeirra. Og
þetta skiptir öllu máli. Takist höfundi ekki
að fá lesandann til að trúa á persónur sínar,
til að skynja l>ær sem lifandi fólk er við
mættum á götunni í gær eða kynntumst úti á
landi um daginn, er allt unnið fyrir gýg, verk
hans fellur marklaust niður.
Boðskapur þessarar bókar kemur kannski
beat fram í orðunt Sigurhans í dúninum og
fiðrinu í síðasta kapítula. Hann segir svo (bls.
311): „En uppreisnin hlýtur að koma, upp-
reisn þeirra ungu, koma í þungri og hárri
hylgju, grípa um sig, brotna, flæða yfir landið.
Og þó að þeir ungu viti þá ekki sitt rjúkandi
ráð viðvíkjandi framtíðinni, frekar en dótt-
ursonur yðar og stúlkan hans, þá átta þeir
sig, kcma sér upp sínum fánum og marka sér
stefnu. Kannski táknar þá æskan andstöðu
sína við ríki hinna dauðu sálna meðal ann-
ars með því að flytja í stórhópum úr bæjun-
um í sveitirnar, nýtur þess að hlúa þar að
gróðri, sjá þar skapandi öfl lífsins að starfi
og starfa ineð þeim. En hvað sein öðru líður,
það verður dæmt hart og höggvið stórt í upp-
gjörinu við leiðtoga hinna dauðu sálna.“
Það fer sem sagt ekki milli mála að höf-
undur er engan veginn ánægður með íslenzkt
þjóðfélag dagsins í dag, telur að stefnt sé
norður og niður og mál sé að spyrna við fót-
um áður en í algert öngþveiti er komið. Lausn-
arorð hans er að æskan verði að ganga í lið
með „skapandi öflum lífsins", hverfa að forn-
um dyggðum og snúa baki við hégómastriti
nútímans ef hún á að öðlast fullnægju, til-
gang í lífi sínu, ef þjóðin á að komast á rétta
braut. Það er Asbrandur yngri er hverfur að
þessari stefnu, hann flyzt vestur til að erja
jörð forfeðra sinna. I.okaorð Ásbrandar eldri
— og höfundar — eru þessi: „Kannski æsk-
an í þessu landi fari nú að heimta þessa
vizku sér til handa?“ Það er vizkan að mestu
skipti að gefa ekki steina fyrir brauð, að vinna
manns verði fyrst og fremst landi og lýð til
nytja.
Víst er þetta fallega mælt. En er hér um
nokkuð annað að ræða en upptimbraða skáld-
sögulausn á vandamáli er stendur í fullu gildi
þann dag f dag?
Oneitanlega er erfitt að skilja og fallast á
þá kenning að æskan eigi að hverfa „í stór-
hópum“ að svokölluðum fornum dyggðum,
taka upp lífsháttu feðra sinna og leggja þeirra
kvarða á líf sitt. Það er svipað og reyna að
snúa tímanum við, láta klukkuna ganga aftur
á bak. En þetta er meginkenning bókarinn-
ar, og hér felst sennilega höfuðmeinsemd þessa
verks Hagalíns. Saga hans er ekki annað en
draumsýn, kannski fallegur draumur — en
draumur sem aldrei getur rætzt; lausn skáld-
sögunnar er ekki lifandi veruleiki heldur ein-
ber kennisetning, og fulltrúar æskunnar í sög-
unni er bera eiga þessa kenning fram til sigurs
verða fjarstæðustu persónur hennar.
Þjóðfélagsvandamál verða víst seint leyst
með skáldsögum. Aftur á móti geta þjóðfélags-
vandamál hlotið listræna túlkun, öðlast nýtt
líf í skáldskap. En til að svo megi fara
verður skáldverkið að vera upplifað, lesand-
anum verður að vera Ijóst að gripið sé á veru-
leik dagsins í dag, fjallað um það líf sem lifað
cr umhverfis okkur. Draumsýnir einar duga
ekki. Því miður.
Ó. J.
Berangur
Steíán Júltusson: Kaupangur, skáldsaga.
Menningar- og frceðslusamband alþýðu,
Reykjavík, 1957.
Þótt bók þessa hafnfirzka kennara beri ár-
talið, sem prentað er hér að ofan, kom hún
ekki út fyrr en eftir áramótin.
Sagan gerist í New York, i þann mund sem
Bandaríkjamenn gerðust aðilar að síðasta
heimsstríði. Sagt er frá bandarísku fólki og
íslenzku. Á kápu bókarinnar er prentað og var
síðan endurprentað í blöðum í auglýsinga-
skyni: „Þetta er mikil saga um merk menn-
DAGSKRÁ
80