Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1958, Side 85

betur íþróttum búinn, en jafnframt drjúgum
heimskari.
Báðir hafa þeir kaupsýslumennirnir mjög
einsteyptan persónuleika. Og alla jafna sleppa
skáld mun betur frá sköpun slíkra persóna, en
þeirra, sem margræðari eru. Enda fatast höf-
undi þá að marki tökin, er hann hyggst leggj-
ast djúpt í sálarlífslýsingum fólks, svo að
ekki sé talað um sköpun þeirra, sem eiga við
sálklofning eða geðflækjur að stríða.
Þorlákur og Hallmundur eru dugnaðarmenn,
sem hafizt hafa af sjálfum sér, ekki djúpvitrir,
en ærið spaugilegir í framagirnd sinni og
bægslagangi. Slíkir nótar hafa crðið íslenzkum
skáldum efni, allt síðan höfundur Banda-
mannasögu lýsti Oddi Ófeigssyni, til þess er
Agnar Þórðarson tók ástfóstri við Ebba sinn
og Begga. Stefáni tekst ekki illa að lýsa
þessum grunnfærnu kaupahéðnum. Lýsing
þeirra er hið skásta í mannlýsingum bókar-
innar, þótt frumleika gæti lítt.
En allmjög sígur á ógæfuhlið, þegar kemur
að aðalpersónu sögunnar, Áka Geirssyni skáldi.
Á bls. 196 gefur höfundur þessa lýsing:
„Hér gekk Áki Geirsson frá Hellisvík. Heims-
borgin lukti hann í lófa sér, reikulan í ráði,
tvíráðan í stefnu, hvarflandi í lund.“
Af þessum beinu orðum svo og gangi sög-
unnar dreg ég þá ályktun, að það sé ætlun
höfundar að lýsa með ferli Áka reynslu, við-
brögðum og þroska ungs manns af þeirri
gerð, sem kennd hefur verið við sveimhygli,
tvíhyggju og jafnvel geðflækjur, skapa með
þessum uppeldissyni verklýðshreyfingarinnar í
Hellisvik eins konar sósíaldemókratiskan
Hamlet.
Áki er glæsimenni, kvenhylli hans án tak-
marka og gáfur einstæðar. Einkum leggur
höfundur áherzlu á fágæta enskuþekking
þessa eftirlætisbarns síns. Víða er get-
ið um sérstaka smekkvísi hans á kvenfatnað
og matar- og víntegundir. Þá dást aðrar per-
sónur bókarinnar stórum að fyndni hans, en
höfundur hefur fallið í þá freisting að láta
þá kímni á þrykk út ganga, og ekki verður
sagt, að gneisti af gamanseminni. Þá biðja
vinkonur Áka hann hver eftir aðra að vera
ekki með „spekiorð". Hver ástæðan er til
þeirra bóna, verður þó flestum lesendum hulið,
því að mest af orðræðum „spekingsins" er
næfurþunn bjánafyndni.
I sjálfu sér væri það síður en svo ámælis-
vert ætlunarverk skálds að lýsa leiðinlegu og
DAGSKRÁ
gerðarlitlu ungmenni eins og Áka þessum, en
það fyllir mæli syndanna að gefa það sf og æ
í skyn, að persónan sé bæði gáfuð og skemmti-
leg þvert ofan í þær staðreyndir, er blasa
við í hverri setningu, sem út gengur af hennar
munni. Yfirleitt verður þess ekki vart í sög-
unni, að þessi íslenzki Manhattan-Hamlet sé
nokkurn tíma í vafa um ætlunarverk sitt. Því
hljómar það sem herfileg mótsögn að þrástag-
ast á tvíhyggju hans og marglyndi. Það hefur
með öðrum orðum skipt um þennan sveim-
huga og skáld í höndum skapara síns. Með
Áka hefur honum sízt af öllu tekizt að skapa
margræðan persónuleika, þótt svo sé sagt
beinum orðum í bókinni, heldur þrautleiðin-
legan metnaðarsjúkling, sem puðar af þráa og
eljusemi við að skrifa skáldsögur.
Með Erlu Ólafs hefur höfundur skapað til
muna skemmtilegri og sjálfri sér samkvæmari
persónu. Hún er einbeitt heimskona, glæsileg
og gáfuð sem Áki, vefur karlmönnum um
fingur sér, en býr dýpst yfir því áformi að
geta hinum forna gilmanni sínum, lækninum,
barn. Með öðrum orðum eins konar Bryn-
hildur Buðladóttir í nælonkjól.
Konan Helena hin ameríska hefur öllu
blíðari svip, en er þó ekki jafntrúverðug per-
sóna frá hendi höfundar sem Erla. Helena er
hin eilífa, mjúklynda kona, fremur móðir elsk-
huga síns en ástkona og þó mikil í elsku
sinni, Guðrún Gjúkadóttir með ritvél og bíl.
Þessi bók hefur verið auglýst sem örlaga-
saga íslenzku þjóðarinnar síðari ár. Raunar má
segja, að í ræðum Þorláks heildsala sé af
sæmilegri trúmennsku lýst sívaxandi kapp-
hlaupinu um veraldargæði, sem háð hefur
verið á Islandi síðan í lok stríðs. Þorlákur ger-
ist jafnvel spámaður um pólitíska þróun á
Fróni, spáir Aðalflokknum sigri, meðal annars
sakir þess, að verklýðsflokkar séu tveir á
Islandi og gamli verklýðsflokkurinn að deyja
út. Það virðist merkilegt bann liggja á að
nefna landslag og flc.kka á Islandi í skáld-
sögum, og er Stefán ekki einn um það. Ég
minnist ekki, að skáldsögur séu nú látnar ger-
ast á nokkrum raunverulegum stað á íslandi
utan Reykjavíkur. Regla Jóns Thoroddsens —
Á austanverðu íslandi Iiggur hérað eitt mikið
og fagurt, er ........... hérað heitir, .......
virðist enn í fullu gildi.
En örlagaspá Þorláks er ekki í minnstu
tengslum við söguþráðinn. Og viðbrögð og
83