Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Side 7

SVEITARSTJ ÓRNAK M ÁI.
2!)
sem heita cða hétu á miðöldum North-
reppes og Southreppes. Norfolk ATar hcr-
tckið og numið af norrænum víkingum.í
II.
í upphafi landnámsaldar, Jiegar tiltölu-
Jega fáir menn höfðu setzt að á Islandi,
var lítil |)örf l'vrir að mynda skipulegt
þjóðfélag. Nýlendum þeim, sem mynduð-
ust víðs vegar u.m landið, var fyrst í stað
stjórnað af höfðingjunum, að svo miklu
leyti sem á nokkurri stjórn þurfti að
lialda. Deilur munu ekki hafa verið tíðar,
því að landrýmið var nóg handa öllum
og hver hafði nóg með að bjarga sér.
Þetta sést greinilega á því, að allsherjar-
ríki er ekki stofnað fyrr en árið 930, þeg-
ar landið er orðið alhyggt.
En jafnskjótt sem landið fór að hyggj-
ast þurfti þó á ýmiss konar samtökum
að halda. Að vísu bjó liver bóndi éit al'
fvrir sig, óháður öllum öðrmn, og var
])ví í sjálfum húskapnu.m ekki mn ncina
samvinnu að ræða meðal íslenzkra
hænda, eins og t. d. meðal dönsku hænd-
anna, sem hjuggu saman i þorpuin og
yrktu jörðina i félagsskap. En löngu áður
en allsherjarríki var stofnað, hafa ís-
Ienzkir hændur þurft á samtökum að
halda um fjallgöngur og fjárskil. Þegar
sauðfénu fór að fjölga og landið að hyggj-
ast, fór féð að leita lil fjalla á sumrin,
og hefur þá þurft að skipuleggja leitir
og fjallskil. Reynslan kenndi mönnum
iljótt, að lieppilegasti tíininn til að fára
í fvrstu lcit var i 22. viku su.mars, og hafa
hændurnir komið sér saman um þann
Lma injög snenmia. Samþykktir um tím-
ann, þegar göngur áttu að hefjast, hafa
orðið að ná til heilla héraða. Hin víð-
lendu öræfi fslands hafa auðvitað í upp-
hafi verið einskis eign, enda hel'ur eng-
um dottið í hug að slá eign sinni á þau.
En bændurnir urðu að skipta á milli sín
öllu því svæði, sem þurfti að smala, og
hal'a bændurnir úr ákveðnu.m hyggðar-
lögum tekið tið sér að smala sérstök
svæði og þá helzt þau, sein næsl þeim
voru, og þar, sem fé þeirra gekk. í fyrstu,
meðan landið var litið hyggt, hefur það
verið skoðað sem óþægileg skylda að
smala stórt landsvæði. í Árnessýslu liefur
t. d. fé úr allri sýslunni runnið til fjall-
anna og bændurnir af öllu svæðinu skipt
á milli sin (iræfunum til fjallgangna. En
er landið var orðið alhvggt og land-
þrengsli fóru að gera vart við sig, liáfa
l ændurnir fljótt orðið þess vísari, hve
verðmæt Jiessi óbyggðu landsvæði voru.
Menn voru skvldaðir lil :tð reka þangað
geldfé sitt úr heimahögum, og nú varð
skvldan til að smala ákveðið landsvæði
að rétti lil upprekstrar þangað. Svæði
]>að, se.m hændurnir úr hverju hvggðar-
lagi skuldhundu sig til að smala, varð að
afrétti þeirra, og leyfðu þeir vitanlega
ekki utanhyggðarmönnum upprekstur
þangað. Svæðið varð þannig sameign
þeirra.
Ég hygg, að ])að megi telja víst, að áður
en allsherjarríkið var inyndað, hal’i öllu
landinu verið skipt niður í svæði eða
umdæmi, sem hvert fyrir sig lnifði sain-
tök um fjallskil. Þessi umdæmi voru
nefnd hreppar. Víða á landinu liafði
hver hreppur eðlileg takmörk, því að
hann náði vfir eina hvggð, se.m skilin
■\ar frá öðrum hyggðum af fjöllum eða
vötnum.
Hvernig stendur ])á á því, að ])essi um-
dæmi fengu nal'nið hreppar? Nafnið er
hreint og heint yfirfært frá hreppunum
i vikinganýlendunum, enda lá það mjög
nærri, að svo væri gert. Hreppur hvers
umdæmis er fengur sá af kvikfénaði,
sem fæst í fjallgöngunni. Að göngunni
lokinni er allt féð rekið i rétt og er þar
skipt á milli eigendanna, og minnir slikt
á skipting víkinga á ránsfeng sinu.m. Um-
dæmið nefnist líka hreppur. Bezta ’sönn-
unin fvrir því, að hreppar hafa verið t■ I
frá þvi á landnámsöld, er eignarréttur
hreppanna á afréttunum. Sá réttur er
ævaforn, sem sjá má af lögunum. Er hann
í fullu samræmi við venjur annarra ger-
manskra þjóða á þeim tíma, þar sem ó-