Sveitarstjórnarmál - 01.06.1992, Síða 41

STJÓRNSÝSLA
Aðskilnaður dómsvalds og umboðsvalds í héraði 1. júlí:
Nýr héraðsdómstóll í
hverju Igördæmi landsins
- skýr verkaskipting milli sýslumanna og dómstóla
Með gildistöku laga um að-
skilnað dómsvalds og umboðs-
valds í héraði nr. 92/1989 þann 1.
júlí sl. urðu grundvallarbreytingar
á stjórnsýslu- og dómstólakerfi
landsins. Þessi lög, sem hér eftir
verða nefnd aðskilnaðarlögin,
voru samþykkt á Alþingi vorið
1989, en markmið þeirra er að
skilja að fullu á milli þeirra starfa,
sem handhafar dómsvalds og
handhafar framkvæmdarvalds
hafa með höndum. Aðskilnaðar-
lögin lögðu því nýjan grunn að
verkaskiptingu á milli héraðsdóm-
stóla og sýslumannsembættis, og
á þeim grunni byggir ný réttar-
farslöggjöf, sem sett var í kjölfar
þeirra og öðlaðist einnig gildi um
sl. mánaðamót.
Þessi lagasetning hefur kallað á
umfangsmikla undirbúningsvinnu,
sem hefur staðið óslitið allt frá því
að aðskilnaðarlögin voru sam-
þykkt. Hún hefur að mestu verið í
höndum sérstakrar nefndar um
framkvæmd aðskilnaðarins á veg-
um dómsmálaráðuneytisins, en
þar eiga einnig sæti fulltrúar frá
félögum lögmanna, dómara og
sýslumanna. Hluti undirbúnings-
ins hefur falizt í því að setja
reglugerðir til þess að útfæra ýmis
atriði í hinum nýju lögum, þar á
meðal reglugerð um skiptingu
landsins í stjórnsýsluumdæmi, þar
sem ýmsar breytingar eru gerðar
frá núverandi umdæmamörkum.
Björg Thorarensen,
lögfræðingur, dóms-
og kirkjumóla-
ráðuneytinu
Mannréttindi ekki nœgilega tryggð
með eldri dómstólaskipan
Þótt sú regla sé bundin í 2. gr.
íslenzku stjórnarskrárinnar, að að-
skilja skuli hina þrjá þætti ríkis-
valdsins, löggjafarvaldið, dóms-
valdið og framkvæmdarvaldið,
hefur í framkvæmd fram til þessa
aldrei verið skilið að fullu á milli
þeirra starfa, sem handhafar ríkis-
valdsins hafa með höndum. Þetta
á til dæmis við um mörk dóms-
valdsins og framkvæmdarvalds-
ins, þar sem dómarar á lægra
dómstigi á íslandi hafa samhliða
dómstörfum annazt margvísleg
störf, sem í raun tilheyra fram-
kvæmdarvaldinu. Þegar rætt er
um, að dómarar á Islandi hafi um-
boðsstörf með höndum, er átt við
störf, sem þeir annast sem um-
boðsmenn framkvæmdarvaldsins.
Eitt skýrasta dæmið um, hvernig
störf dómsvalds og framkvæmdar-
valds hafa sameinazt hjá einum og
sama embættismanni hér á landi,
er, að sýslumenn og bæjarfógetar
utan Reykjavíkur hafa í senn verið
dómarar og lögreglustjórar. í
Reykjavík hefur verkefnum á hinn
bóginn verið skipt á milli dóm-
stóla, lögreglustjóra og tollstjóra.
A þessari öld hefur sú umræða
margoft vaknað, að breyta þyrfti
íslenzka dómskerfinu til við það,
sem gert hefur verið í öðrum vest-
rænum ríkjum. Breytingar náðu þó
ekki fram að ganga, enda þótti
hagkvæmt í fámenni íslenzks
samfélags, að sami maður hefði
með höndum störf framkvæmdar-
valds og dómsvalds utan Reykja-
víkur og of mikill kostnaður þótti
fylgja því að setja á fót.nýja dóm-
stóla.
Breytingar á dómstólakerfinu
hafa hins vegar á síðustu áratugum
orðið æ meira aðkallandi. fslenzkt
167