Sveitarstjórnarmál - 01.06.1997, Qupperneq 25

FÉLAGSMÁL
Húsaleigubótakerfið
Lára Björnsdóttir, félagsmálastjóri Reykjavíkurborgar
Inngangur
Það er umhugsunarefni hvers vegna hug-
myndum um húsaleigubætur á Islandi hefur
verið jafn misjafnlega tekið og raun ber vitni.
Aður en ég sný mér að sjálfu húsaleigubóta-
keifinu langar mig að gefa þessari spumingu
nokkum gaum.
A Islandi berum við okkur gjaman saman
við hinar Norðurlandaþjóðimar og flestir telja
Island vera hluta af norræna velferðarkerfinu.
Því verður þó ekki móti mælt að á margan
hátt hefur þróun velferðarkerfisins á Islandi bæði verið
hægari og kerfið um margt ólíkt því sem er annars stað-
ar á Norðurlöndum. Það er vitanlega skiljanlegt í ljósi
þjóðfélagsbreytinga hér á landi, sem gerðust á allt annan
hátt en í Skandinavíu. Á nokkmm áratugum yfirgáfum
við aldagamalt bændasamfélag og slógumst í hóp tækni-
væddra þjóða. Enda berum við þess merki að vera land
stökkbreytinganna og miklu síður hægfara þróunar eins
og oft er þó talið merki þróaðra samfélaga.
Þegar einstaklingur fer hratt yfir, t.d. milli heimsálfa í
flugvél, er stundum sagt að sálin sitji eftir í „gamla land-
inu“. Á sama hátt á hugsun bændasamfélagsins sterk
ítök í okkur íslendingum og allt fram á þennan dag.
Húsnæðismálin eru gott dæmi um þetta. I bændasamfé-
laginu var lífsspursmál að eiga sína eigin spildu og vera
sjálfs sín herra. Aumt var að vera leiguliði enda var ör-
yggi hans og lífsafkoma ekki upp á marga fiska. I nú-
tímanum hefur þetta lífsviðhorf endurspeglast í ofur-
kappi okkar Islendinga við að búa í eigin húsnæði. Oháð
flokkum og stéttum og beggja vegna landamæra „aðila
vinnumarkaðarins" hefur stefnan verið sú sama.
Þeir sem hafa verið á leigumarkaðnum hafa verið
álitnir ekki eiga annarra kosta völ. Fordóma hefur jafn-
vel gætt í garð leigjenda svo ekki sé nú talað um þá sem
hafa búið í leiguíbúðum sveitarfélaganna. Til þess að
vera maður með mönnum og til þess að tryggja fjöl-
skyldu sinni öryggi og stöðugleika þurfti með einhverj-
um ráðum að komast yfir eigin húsnæði. Leiðimar hafa
verið mismunandi en flestar hafa tekið sinn toll. Ekki
skulu þær tíundaðar hér enda ekki viðfangsefhi þessarar
greinar.
Samkvæmt neyslukönnun Hagstofunnar árið 1990
bjuggu 90% allra íslendinga í eigin húsnæði en í sams
konar könnun (óbirtri) árið 1995 var þetta
hlutfall komið í um 80%. Þannig höfðu um-
talsverðar breytingar átt sér stað á húsnæðis-
markaði landsins á þessum fáu árum. Mjög
ólíklegt verður þó að telja að það hafi verið
sjálfvalin staða fólks en endurspegli fremur
afleiðingar kreppu og atvinnuleysis og e.t.v.
þess öngstrætis sem félagslega húsnæðiskerf-
ið er komið í. Annars staðar á Norðurlöndum
er skiptingin allt önnur og til að taka dæmi er
leiguhúsnæði 44% af öllu íbúðarhúsnæði í
Danmörku. Um öll Norðurlönd er áratugareynsla af þátt-
töku hins opinbera í húsnæðiskostnaði einstaklinga, bæði
eigenda en ekki síður leigjenda, þar sem húsaleigubætur
hafa verið greiddar um áratugaskeið eins og t.d. í Dan-
mörku allt frá árinu 1941.
Hér á landi er það fyrst á síðustu árum að af hálfu rík-
isvaldsins er fyrir alvöru farið að tala um að koma á al-
mennum húsaleigubótum og slik hugmynd fær nokkum
stuðning sem um munar í þjóðfélaginu, t.d. í verkalýðs-
forystunni.
Stuðningur hins opinbera við tekjulága leigjendur
hafði fram til þessa alfarið verið á herðum sveitarfélaga í
formi leiguhúsnæðis (oftast niðurgreidds) en einnig í
beinum húsaleigustyrkjum vegna hárrar húsaleigu til
mjög tekjulágra og/eða félagslega illa staddra einstakl-
inga, þ.e. þess afmarkaða hóps sem hefur átt rétt til fjár-
hagsaðstoðar sveitarfélagsins.
Forsaga húsleigubótakerfisins
Mér þykir rétt að rifja upp nokkur söguleg atriði sem
máli skipta við umfjöllun húsaleigubótakerfisins.
• Árið 1991 skipaði félagsmálaráðherra nefnd (þar sem
m.a. var fulltrúi sveitarfélaganna) til þess að móta tillögur
til að draga úr húsnæðiskostnaði leigjenda í samræmi við
stefnuyfirlýsingu þáverandi ríkisstjómar. Nefndin fékk
það veganesti að gera tillögur sem lækkuðu leigukostnað
hjá tekjulágum einstaklingum „til samræmis við vaxta-
bætur sem greiddar eru íbúðareigendum“.
• Við gerð kjarasamninga 1992 var gefin út yfirlýsing
um að í samvinnu við verkalýðshreyfinguna (ASÍ, BSRB
og KÍ) yrðu unnar tillögur til þess að koma til móts við
þarfir leigjenda sem hafa lökust kjör.
• í febrúar 1993 lágu tillögur nefndarinnar fyrir, þar
87