Sveitarstjórnarmál - 01.06.1997, Side 26

FÉLAGSMÁL
sem m.a. var lagt til að koma á einu samræmdu fyrir-
komulagi húsaleigubóta fyrir láglaunafólk á almennum
leigumarkaði auk þeirra sem njóta húsnæðisaðstoðar
sveitarfélaganna. Lagt var til að bótakerfið yrði í hönd-
um sveitarfélaganna.
• I febrúar 1993 skipaði félagsmálaráðherra þriggja
manna nefnd, sem í voru fulltrúi félagsmálaráðuneytis,
fjármálaráðuneytis og Samb. ísl. sveitarfélaga, til þess
að gera tillögur fyrir apríl 1993 um framkvæmd al-
mennra húsaleigubóta á vegum sveitarfélaga. Agrein-
ingur félagsmálaráðuneytis og fjármálaráðuneytis varð
til þess að störf nefndarinnar stöðvuðust áður en tillögu-
gerð lauk.
• í desember 1993 var lögð fram sameiginleg tillaga
félagsmálaráðherra og fjármálaráðherra til ríkisstjómar-
innar um málsmeðferð á húsaleigubótum. Gert var ráð
fyrir að leggja fram frumvarp á vorþingi 1994 og að lög-
in öðluðust gildi 1. janúar 1995. Enn fremur að af-
greiðsla yrði í höndum sveitarfélaga en ríkið legði til
fjármuni úr „húsnæðiskerfinu“ þannig að á móti kæmi
lækkun fjárveitinga til Byggingarsjóðs verkamanna.
• í janúar 1994 var nefnd um húsleigubætur kölluð
saman að nýju með breyttri skipan og fleiri fulltrúum frá
ráðuneytunum en sama fulltrúa sveitarfélaganna. Nefnd-
inni var ætlað að ljúka tillögum að frumvarpi á ofan-
greindum forsendum.
• Frumvarp um húsaleigubætur var lagt fram á vor-
þingi 1994 og samþykkt 20. maí 1994 með gildistöku
1. janúar 1995. Lögin átti að endurskoða innan tveggja
ára.
Helstu atriöí laganna frá 1994
Sveitarfélögum er í sjálfsvald sett að taka upp greiðsl-
ur bótanna. Framkvæmd laganna er samvinnuverkefni
ríkis og sveitarfélaga þar sem sveitarfélög hafa umsjón
með og annast afgreiðslu bótanna en ríkið endurgreiðir
þeim 60% af bótunum um Jöfnunarsjóð sveitarfélaga.
Bætumar sem eru skattskyldar geta aldrei orðið meiri
en helmingur af leigufjárhæð. Hæsta bótaupphæð (til
fjölskyldu með 3 böm) er 21 þúsund krónur. Húsaleigu-
bætur gilda einungis fyrir leiguíbúðir á almennum mark-
aði en ekki fyrir leiguíbúðir sveitarfélaga né ríkisins.
Afstaöa stjórnar sambandsins
Það er kunnara en frá þurfi að segja að stjóm Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga og mörg einstök sveitarfé-
lög voru ósátt við margt í frumvarpinu um húsaleigu-
bætur. Helstu gagnrýnisefni sveitarfélaganna voru:
1. Verið er að koma á „flóknu samstarfsverkefni“ rík-
is og sveitarfélaga sem ber að forðast.
2. Um er að ræða kostnaðarauka fyrir sveitarfélögin
vegna laga þar sem ríkið setur reglumar en sveitarfélög-
in bera ábyrgð á allri framkvæmd en ríkisvaldið greiðir
einungis 60% (og líklega tímabundið).
3. Verið er að skerða sjálfsákvörðunarrétt sveitarfé-
laga m.a. með ákvörðun um upphæð bótanna.
4. Sambandið lagði til að húsaleigubætur yrðu greidd-
ar um skattakerfið líkt og vaxtabætur.
Þrátt fyrir þessi andmæli sveitarfélaganna varð frum-
varpið að lögum sem öðluðust gildi 1. janúar 1995 og
höfðu þá 28 sveitarfélög samþykkt að greiða húsaleigu-
bætur árið 1995 og var íbúafjöldi þeirra um 158 þúsund.
Árið 1996 var fjöldi sveitarfélaga sem greiddu húsa-
leigubætur 35 með íbúafjölda upp á 167.556 þúsund.
Greiðslur húsaleigubóta fóru hægt af stað en jukust
jafnt og þétt og voru heildargreiðslur árið 1995 215
milljónir króna en árið 1996 311 milljónir. Bæturnar
voru langt undir þeirri áætlun sem undirbúningsnefnd
um bætumar og síðar sveitarfélögin sjálf höfðu áætlað.
Við undirbúning lagafrumvarpsins hafði Þjóðhagsstofn-
un gert ráð fyrir 650 milljóna króna kostnaði og 5500
bótaþegum en sveitarfélögin 28 höfðu áætlað kostnaðinn
450 milljónir króna. Þetta segir kannski mest um það
hversu lítt þekktur húsaleigumarkaðurinn hefur verið og
hve mikið af honum er „neðanjarðar“.
Staðan í Reykjavík
Reykjavík er að sjálfsögðu langstærsti aðilinn í
greiðslu bótanna og greiddi t.d. 88% bótanna árið 1996
að upphæð 258 milljónir króna. Þar hefur verið lögð
áhersla á að hafa greinargott yfirlit yfir bæturnar og
greiningu á þeim hópi sem þær hafa fengið. Heildarbæt-
ur voru 258 milljónir króna, þar af var hlutur sveitarfé-
lagsins (Reykjavíkur) rúmlega 103 milljónir, 54 milljón-
ir voru teknar í staðgreiðslu og þegar tekið hefur verið
tillit til skattanna er hlutur Reykjavíkur 43% í bóta-
greiðslunum en hlutur ríkisins 57% og er þetta sam-
kvæmt útreikningum Þjóðhagsstofnunar árið 1996.
Meðalbætur fyrir skatt hafa bæði árin verið rúmlega
10 þúsund krónur, árið 1996 10.200 kr. Alls fékk 3361
heimili (einstaklingar og fjölskyldur) bætur árið 1996.
Flestir, eða 755 (35,3%), vom í atvinnu en næststærsti
hópurinn er námsmenn eða 680 (31,85%). Öryrkjar em
15,7% af hópnum, atvinnulausir 11,8% en ellilífeyris-
þegar einungis 4,1 %.
Þegar á heildina er litið er augljóst að þeir sem bætum-
ar ná til eru þeir hópar sem em hvað tekjulægstir í þjóð-
félaginu. Bætumar hafa því skilað sér vel til tekjulágra
einstaklinga þótt skattlagningin rýri vissulega gildi þeirra
og feli m.a. í sér mismunun milli vaxtabóta og húsa-
leigubóta sem er andstætt því markmiði sem sett var með
setningu laganna, þ.e. að jafna stöðu leigjenda og eig-
enda íbúðarhúsnæðis.
Þessi gagnrýni kom m.a. fram í áliti nefndar sem skil-
aði félagsmálaráðherra skýrslu í nóvember 1995 um
framkvæmd laga um húsaleigubætur. Annað meginað-
finnsluefni nefndarinnar varðandi lögin var að bætumar
næðu ekki til allra leigjenda, t.d. íbúða í eigu sveitarfé-
laga og ríkisins.
88