Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Sveitarfélög í upphafi nýrrar aldar
Hvernig metum við stöðu sveitarfélaga í upphafi
nýrrar aldar? Ljóst er að sveitarfélögin standa frammi
fyrir því að auknar kröfur verða gerðar til þeirra um
þjónustu. íbúamir vilja meiri og betri þjónustu á þeim
sviðum sem sveitarfélögin bera ábyrgð á samkvæmt
lögum og reglugerðum. Þetta á ekki síður við um önn-
ur verkefni sem í raun em ekki lögbundin verkefni
sveitarfélaga, eins og t.d. íþrótta- og tómstundamál, en
kostnaður vegna þeirra er að mestu leyti í verkahring
sveitarfélaga samkvæmt samkomulagi ríkis og sveitar-
félaga um verkaskiptingu.
Aukin þjónusta sveitarfélaga við íbúa sína, hvort
sem er á sviði félagsþjónustu, umhverfísmála, gmnn-
skóla og leikskóla, kallar á aukinn kostnað. Þá vaknar
sú áleitna spuming hvert á að sækja þá fjármuni sem
sú þjónusta kallar á. Að hluta til er hægt að gera það
meðal annars með aukinni hagræðingu í almennum
rekstri sveitarfélaganna, hækkun þjónustugjalda, sölu
eigna og niðurskurði framkvæmda og reksturs á öðr-
um sviðum. Þess háttar aðgerðir leysa þó ekki þann
ijárhagsvanda sem sveitarfélögin standa frammi fyrir
nú og í næstu ffamtíð.
Því má á margan hátt leiða að því líkur að sveitarfé-
lögin verði á næstu árum að sinna verkefnum sínum
með öðrum hætti en þau gera nú. Höfuðverkefnið
verður að leita allra leiða í rekstri sem dregið geta úr
kostnaði án þess að draga úr möguleikum þeirra til að
mæta kröfum um frekari lífsgæði og jafnframt að
koma í veg fyrir að nauðsynlegar stofnffamkvæmdir
og rekstur sé fjármagnaður með aukinni skuldasöfhun.
Þeir sem gagnrýna sveitarfélögin fyrir aukna skulda-
söfnun eru margir hverjir oft í fararbroddi þeirra sem
gera auknar kröfur til sveitarfélaganna um meiri og
betri þjónustu. Einn sem vill meira fjámiagn til grunn-
skólans segir að lækka megi fjárframlög til íþrótta-
mála, annar sem telur að efla eigi félagsþjónustu,
bendir á að draga megi úr fjárffamlögum til umhverf-
ismála og sá þriðji sem er þeirrar skoðunar að mikil-
vægt sé að auka fjárffamlög til menningarmála bendir
á að skerða megi framlög til leikskóla o.s.ffv. Lang-
flestir þeirra sem vilja meiri þjónustu sveitarfélaganna
eru þó sammála um að hækkun skatta og þjónustu-
gjalda og aukin skuldasöfnun til að mæta auknum
kostnaði sé ekki góður kostur.
Staðreyndin er sú að á árinu 1990 námu rekstrar-
gjöld sveitarfélaganna 65,5% af skatttekjum þeirra en á
árinu 1999 voru þau 83% og tæplega 70% af öllum
rekstrargjöldum sveitarfélaganna fara nú til greiðslu
launa og launatengdra gjalda. Augljóst er því að tekju-
stofna sveitarfélaga verður að treysta og efla til að þau
geti sinnt verkefnum sínum.
i
Með sameiningu sveitarfélaga hafa þau í mörgum
tilvikum fengið möguleika til að nýta betur tekjustofna
sina og skila íbúunum á þann hátt betri þjónustu. Mikil
hreyfing hefur verið i þessa átt á liðnum árum þótt
ennþá vanti á að takmarkinu sé náð. Það liggur einnig í
augum uppi að meiri pólitiskur slagkraftur er í stærra
sveitarfélagi en mörgum litlum og virðist ekki af því
veita í þeirri fjárhagsstöðu sem sveitarfélögin eru í víða
á landsbyggðinni. En meira þarf til. Sveitarstjómar-
menn verða á næstu ámm að endunneta forgangsröðun
verkefna og jafnframt að beita sér fyrir því að flytja
verkefni, sem aðrir geta sinnt, til einstaklinga, fyrir-
tækja og félagasamtaka.
Aukin verkefni sveitarfélaga kalla á markviss og
vönduð vinnubrögð við úrlausn þeirra. Þau kalla einnig
á fordómalausa umræðu um enn öflugri sameiningu
sveitarfélaga og réttláta tekjustofha, þannig að unnt sé
með eðlilegum hætti að sinna þeim verkefnum sem
lög, reglugerðir og almennar kröfur em um. Þar með er
ekki sagt að hægt sé að verða við öllum óskum og
kröfúm íbúanna í margvíslegum málum. Sveitarstjóm-
armenn og aðrir íbúar sveitarfélaganna verða að hafa
forystu um og leggja mat á hvemig þeir sjái sveitar-
stjómarstiginu fyrir komið á hverju landsvæði í næstu
framtíð og vinna að framgangi breytinga sem efla
sveitarstjómarstigið og styrkja tengsl kjörinna fúlltrúa
og íbúanna.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
] 94