Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 38

DÓMSMÁL
Hæstiréttur hefur staðfest:
Heimilt er að leggja á upptökugjöld
Guðmundur Benediktsson hrl., bœjarlögmaður í Hajharfirði
Inngangur
Nokkur réttaróvissa hefur ríkt um það
lengi hvort sveitarfélögunum sé heimilt að
leggja svonefnd upptökugjöld á lóðir sem
þau úthluta undir húsbyggingar til þess að
vega upp kostnað þeirra við landakaup sem
sveitarfélögin úthluta svo lóðum á. Hafa
mörg sveitarfélög því líklega af þeim ástæð-
um ekki lagt þessi gjöld á.
Fyrir mörg sveitarfélög varðar þetta miklu
fjárhagslega, ekki síst sveitarfélögin á höfuð-
borgarsvæðinu sem verða að kaupa land fyrir háar fjár-
hæðir til þess að mæta þörfinni fyrir lóðir undir hús-
byggingar.
Hvaö eru upptökugjöld og hvar er heim-
ildina að finna til álagningar þeirra?
Samkvæmt nýjum hæstaréttardómi sem kveðinn var
upp þann 21. september sl. er sveitarfélögunum heimilt
að leggja á svonefnd upptökugjöld á lóðir sem þau út-
hluta til bygginga þegar svo háttar að sveitarfélögin hafi
þurft að kaupa það land sem lóðirnar eru á og mega
upptökugjöldin þá ekki neina hærri fjárhæð en sem
nernur þeirn kostnaði sem sveitarfélagið varð fyrir
vegna kaupa á landi því sem lóðunum er úthlutað á. Ef
þessa er ekki gætt og upptökugjöldin nerna hærri fjár-
hæð en sem nemur kostnaðinum er um ólögmæta skatt-
lagningu að ræða. Þá verður einnig skv. dómnum að
gæta þess að álagning upptökugjaldsins komi fram í út-
hiutunarskilmálum eða öðrum tvíhliða samningi milli
lóðarhafa og sveitarfélagsins, þar sem álagning upp-
tökugjaldsins nýtur ekki lagastoðar.
Samkvæmt þessu má skilgreina upptökugjald á þessa
leið: Upptökugjald er gjald sein sveitarfélag leggur á lóð
samkvæmt tvíhliða samningi við lóðarhafa og má fjár-
hæð gjaldsins ekki nema hærri fjárhæð en sem nemur
jöfnuðum kostnaði sveitarfélagsins við að afla landsins
sem lóðunum er úthlutað á.
Hæstaréttardómurinn
Lóðarhafi í Hafnarfirði höfðaði dómsmál á hendur
bænum til endurgreiðslu á upptökugjöldum sem hann
áleit ranglega á sig lögð, þar sem ekki nyti
lagastoðar við álagningu þeirra. Héraðsdómur
sýknaði bæinn og var málinu áfrýjað til
Hæstaréttar. Héraðsdómurinn var staðfestur í
Hæstarétti. Einn dómenda kom með sérat-
kvæði og vildi taka dómkröfu lóðarhafans til
greina með þeirn hætti að viðurkennt verði að
ákvörðun bæjarins um álagningu gjaldsins og
samningsskilmála eigi að vera ógild.
Ég greini nú frá hæstaréttardómnum og
styðst við þann útdrátt sem er að finna í upp-
hafi dómsins. Ef lesandi hefur áhuga á því að kynna sér
forsendur dómsins og sératkvæðisins nánar vísast til
dómsins í heild sinni, sem hægt er að nálgast á heima-
síðu Hæstaréttar: www.haestirettur.is. Dómurinn er nr.
150/2000. Útdrátturinn er svohljóðandi:
„Bæjarfélagið H tók land eignamámi og jafhaði síðan
fjárhæð eignamámsbóta niður á leigutaka allra lóða á því
landi sem upptökugjöldum. Gerður var lóðarleigusamn-
ingur við F, sem krafði H um endurgreiðslu upptöku-
gjaldsins með þeirn rökum að H hefði brostið lagaheim-
ild til að jafna kostnaði við eignamámið niður með þeim
hætti sem gert var. í úthlutunarskilmálum fyrir umrædda
lóð kom fram að það væri forsenda fyrir lóðarúthlutun
að hver sá sem úthlutun hlyti samþykkti skilmálana og
hlítti þeirn í öllu. Talið var að með undirritun lóðarleigu-
samnings hefði F gengið að úthlunarskilmálum fyrir lóð-
inni, en samkvæmt lóðarleigusamningnum var lóðarhafa
skylt að greiða gatnagerðargjald samkvæmt gjaldskrá og
upptökugjald samkvæmt ákvörðun bæjarstjórnar. Var
áfrýjandi talinn hafa greitt upptökugjaldið samkvæmt
samningi sem væri einkaréttarlegs eðlis. Oumdeilt var að
í upptökugjaldinu fólst eingöngu sá kostnaður sem H
hafði af eignamáminu og samkvæmt því varð innheimta
gjaldsins ekki jafnað til skatta eða þeirra þjónustugjalda
sem ekki verða lögð á nema samkvæmt skýrri lagaheim-
ild. Upptökugjalds var krafist af öllum sem fengu úthlut-
að lóðum á þessum stað. Talið var að málefnalegar
ástæður gætu legið til þess að innheimta gjaldið af sum-
um byggingarsvæðum en öðmm ekki. Áfrýjanda hefði
verið í sjálfsvald sett hvort hann sótti um lóð á þessum
stað. Hann hefði haft allar upplýsingar um byggingar-
228