Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Qupperneq 32

STJÓRNSÝSLA
dreifingar og ítarlega var rætt um þá
málaflokka sem sveitarstjómarmenn
þar vildu efla. Má þar nefna t.d.
menntamál, heilbrigðismál, orku-
mál, vegamál auk almennra byggða-
mála en í öllum tilfellum vildu
heimamenn skilvirkari þjónustu
með aukinni þátttöku heimamanna.
A vettvangi Sambands íslenskra
sveitarfélaga var ítrekað ályktað að
efla bæri sveitarstjórnarstigið og í
samstarfi þess og félagsmálaráðu-
neytis voru samdar ótal álitsgerðir
með tillögum um flutning verkefna
og tekjustofna frá ríki til sveitarfé-
laga.
Mjög ítarleg álitsgerð verka-
skiptanefiidar kom út sem Handbók
sveitarstjóma nr. 16 árið 1980, önn-
ur bók kom út 1987 með nefndar-
áliti tveggja nefnda og sveitarfé-
laganefnd gaf út fjórar bækur á ár-
unum 1991-1993. í öllum tilvikum
em lagðar fram tillögur um umtals-
verðan flutning á verkefnum frá ríki
til sveitarfélaga ásamt útreikningum
á fjárhagslegum áhrifum þeirra
breytinga þannig að tillögur um
sambærilegan tekjustofnaflutning
fylgdu með. Til grundvallar voru
gjaman lögð f-in þrjú, þ.e. að frum-
kvæði, framkvæmd og fjármála-
ábyrgð, í hverjum málaflokki
skyldu vera á sömu hendi. Þannig
yrðu sveitarfélögin minna háð ríkis-
valdinu, bæði fjárhagslega og
stjórnunarlega, en slík tengsl voru
mun meiri hér áður fyrr.
í öllum álitsgerðum kemur fram
að breytt verkefnaskipting og tekju-
skipting væri háð því að breytingar
yrðu gerðar á stjómsýslunni þannig
að annaðhvort yrði jafnhliða fram-
kvæmd umtalsverð sameining sveit-
arfélaga eða að millistjómstig yrði
stofnað aftur til að taka við hluta
verkefna frá ríkinu.
Auk lyrmefndra nefndarálita hafa
einnig komið út álitsgerðir um nýjar
leiðir í byggðamálum frá nefndum
sem allir þingflokkar hafa skipað.
Þannig segir í nefndaráliti 1986 að
þar sem sáralítill árangur hafi verið
af þeirri viðleitni að ná fram fijálsri
sameiningu sveitarfélaga sé rétt að
stefna að þriðja stjómsýslustiginu.
Svipaðar tillögur komu fram frá
annarri stjómskipaðri nefhd sem gaf
út álitsgerð árið 1991.
1 forsendum fyrir stefnumótandi
byggðaáætlun Byggðastofnunar fýr-
ir 1998-2002 segir svo:
„Við áffamhald verkefhaflutnings
til sveitarfélaga hlýtur ríkisvaldið að
horfa til þess að verkefni sé ekki
hægt að flytja nema til sveitarfélaga,
sem ná yfir eðlileg þjónustusvæði
fyrir viðkomandi málaflokk. Þess
vegna gæti sú staða komið upp að
sveitarfélögum verði skipt í tvo
flokka með tilliti til þess hvort þau
séu hæf til þess að taka að sér ný
þjónustuverkefni fyrir íbúa sína.
Hin leiðin væri sú að setja fram
framtíðarskipulag sveitarstjórnar-
stigsins og ákveða það með lögum.“
Arangur af starfi allra þessara
nefnda hefur verið nokkur einföldun
á verkaskiptingunni og tekjustofn-
um í litlum áföngum en stærsta
skrefið var stigið 1996 þegar gmnn-
skólinn var alveg fluttur til sveitar-
félaganna.
Hugmyndir um að stofna til þriðja
stjórnsýslustigsins á Islandi hafa
mörgum þótt framandi. Alþingis-
menn og sveitarstjómarmenn hafa
margir verið því andsnúnir að ekki
sé nú minnst á embættismenn ríkis-
ins sem telja að þeir muni inissa við
það áhrif og völd.
Byggðahreyfmgin Útvörður, sem
lét nokkuð að sér kveða fyrir um
áratug, gaf út bókina Byggðamál á
Norðurlöndum þar sem sérstaklega
er gerð grein fyrir lýðræðislega
kjömum héraðsstjómum og þróun
byggðamála í þeim löndum. Lögð
var fram tillaga um stofnun fylkja
hér að norskri fyrirmynd með lýð-
ræðislega kjörinni fylkisstjóm, sjálf-
stæðum tekjustofnum komnum frá
ríki og verkefnum á sviði mennta-
mála, heilbrigðismála, vegamála og
skipulags- og byggðamála. Bent var
á að þrátt fyrir fámennið hér á landi
hafi verið landffæðileg og efnahags-
leg rök fýrir því að stíga slíkt skref.
Mér hefúr verið tíðrætt um fortíð-
ina. Ástæðan er sú að ég held að við
þurfum ekki að finna neinn nýjan
sannleika til að vinna gegn bú-
seturöskun eða vanmætti á lands-
byggðinni. Sannleikurinn var fúnd-
inn austur á fjörðum fyrir rúmri
hálfri öld þegar sagt var að við yrð-
um að bera gæfu til að starfa saman
og ýta til hliðar hrepparíg og byggja
upp öflugt stjórnvald heima til að
takast á við ný verkefni. Daglega
heymm við í fjölmiðlum fréttir um
aukið samstarf og sameiningu fýrir-
tækja og jafnvel þjóðríkja í nafni
hagræðingar og aukinnar hagsældar.
Þetta er talið eftirsóknarvert hvort
sem okkur líkar þessi þróun betur
eða verr. Eftir mína reynslu af því
að kljást við stjórnkerfi ríkisins í
höfúðstaðnum fýrir minnkandi mis-
rétti í málaflokkum þar sem ríkið
ræður allri þróun er ljóst að sterkt
bakland og samstaða er nauðsynleg.
Þar á ég m.a. við endalausar tillögur
okkar um jöfnun orkuverðs, vinnu
við jöfnun símagjaldskrár og jafn-
rétti ungmenna þjóðarinnar til náms
og fólks almennt til að njóta samfé-
lagslegrar þjónustu sem ríkið hefúr
einokað. Við eigum að ná fleiri
verkefnum til okkar og sjálfs er
höndin hollust, Einn alþingismaður
Vestfirðinga sagði á fúndi í Borgar-
nesi sl. vor að stjómkerfið í höfúð-
borginni væri á móti landsbyggð.
Mér fannst þetta stór orð en ekki
vildi þessi reyndi þingmaður draga
úr þeirri fúllyrðingu.
Breytt kjördæmaskipting mun
veikja stöðu landsbyggðar á löggjaf-
arsamkomunni og gildir einu þótt
hliðarráðstafanir séu boðaðar til
mótvægis. Því var líka lofað síðast
og má lesa um það í þingskjali nr.
206 árið 1984 ef menn vilja bera
saman fýrirheitin þá og efhdimar.
Eg hefi í þessari grein ekki fjallað
um einstök verkefni sveitarfélaga,
ég veit að lesendur þekkja þau öll. í
sveitarstjómarlögum frá 1986 var
löng upptalning á þeim í 6. gr. en í
nýjum lögum frá 1998 er aðeins
sagt að sveitarfélög skuli annast þau
verkefni sem þeim em falin í lög-
um. Sjálfræði sveitarfélaga til að
fást við önnur sameiginleg velferð-
222