Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 19

STJÓRNSÝSLA
opinbera fyrir veitta þjónustu.
Dæmi er bygging og rekstur skóla-
mannvirkis.
Hlutaþátttaka hins opinbera
Einkafyrirtæki tekur að sér að
annast þjónustu sem að hluta til er
greidd af ríkinu en að hluta með
sjálfsaflafé. Forræði verkefnisins er
að öllu leyti hjá verksala. Með
þessu fyrirkomulagi er hægt að
tryggja nauðsynlega þjónustu sem
er ekki að fullu markaðshæf, t.d.
knattspymuhús.
Ef vel tekst til eiga allir hlutaðeig-
andi að geta hagnast á einkafram-
kvæmd eða með öðrum aðferðum
þar sem rekstrarleg ábyrgð er færð
frá hinu opinbera til einkaaðila.
Samningur um einkaframkvæmd
felur í sér hvata fyrir einkaaðilann
til að veita góða þjónustu í samræmi
við verklýsingu yfir allan samnings-
tímann. Fyrir opinbera aðila, og
raunar allan almenning, em áhrifín
þau að hægt er að auka þjónustuna
fyrir sama fé eða veita sömu þjón-
ustu fyrir minni kostnað en ef henni
væri sinnt af hinu opinbera. Þá
dregur þetta úr fjárbindingu hins op-
inbera og skapar ný tækifæri fyrir
atvinnulífið til vaxtar.
Hagkvæmni einkaframkvæmdar
liggur helst í eftirfarandi þáttum:
• Fjárhags- og rekstraráhætta er
flutt frá hinu opinbera til einka-
aðila sem ber ábyrgð á því að
verkefnið haldist innan samn-
ingsfjárhæðar.
• Áhrif langs samningstíma eru
þau að verksali byggir vandað
mannvirki og annast viðhald þess
afkostgæfhi.
• Þjónustukröfur verkkaupa eru
skilgreindar fyrirfram þannig að
verksali veit nákvæmlega hvaða
þjónustu hann á að veita.
• Samkeppni meðal bjóðenda
tryggir vel útfærðar lausnir og
hagstætt verð.
• Stjómunarreynsla einkaaðila nýt-
ist við að veita opinbera þjón-
ustu.
I úttekt sem gerð var í Bretlandi
haustið 1999 á 250 verkefnum
einkaframkvæmdar kom í ljós að
spamaður af einkaframkvæmd var
að meðaltali 17% miðað við það að
hið opinbera hefði annast verkefnið
sjálft. Um 60% spamaðarins skýrð-
ust af því að áhættan var flutt frá
hinu opinbera til einkaaðila. Mest er
áhættan í byggingarkostnaði en
mjög algengt er að opinberar bygg-
ingar fari verulega fram úr kostnað-
aráætlun.
Bilið á milli lánskjara hins opin-
bera og þeirra kjara sem verkefni í
einkaframkvæmd njóta minnkar
stöðugt eftir því sem einkafram-
kvæmdin festir sig betur í sessi.
Fjármagnskostnaður er að meðaltali
innan við þriðjungur af heildar-
kostnaði verkefna og stofnkostnaður
um 35%. Vaxtamunur á milli einka-
framkvæmdar og þegar hið opin-
bera tekur lán í Bretlandi er 1-3
prósentustig. Þennan mismun og
gott betur vinna einkaaðilamir upp
með lægri byggingarkostnaði, lægri
rekstrarkostnaði og með því að
halda sig innan samningsfjárhæðar.
Sem dæmi um spamað má nefna
skólamannvirki sem byggt er í
einkaframkvæmd og leigt hinu op-
inbera i 25 ár. Hver fermetri sem
einkaaðilinn sparar í byggingunni
kostar a.m.k. 140 þús. kr. í fjárfest-
ingu og 4 þús. kr. á ári í rekstri (við-
hald, orka, þrif o.fl.), en það em 240
þús. kr. á fermetra í spamað yfir all-
an samningstímann. Ef skólahús-
næðið er áætlað 5.000 fermetrar en
það tekst að minnka það um 5%
með góðri hönnun, útsjónarsemi og
bættri nýtingu lækkar samnings-
verðið um 60 millj. kr.
Vandamál og ókostir geta einnig
fylgt einkaframkvæmd. Þannig get-
ur sveigjanleiki verið minni til að
mæta breyttum kröfúm um tilhögun
þjónustu en i hefðbundnum opin-
bemm rekstri. Seljandi hefur tekið
að sér að veita tiltekna vel skil-
greinda þjónustu en stendur svo
frammi fyrir þvi að þeir sem þjón-
ustunnar njóta vilja hafa hana með
öðrum hætti. Ókostum og vanda-
málum þessum er mætt með ákvæð-
um sem heimila endurskoðun og
breytingar á samningi aðila. Slíkar
heimildir verða þó að vera innan
þeirra marka að skapa ekki of mikla
óvissu hjá samningsaðila.
3. Á hvaða sviðum nýtur
einkaframkvæmd sín
best?
Framan af voru aðferðir einka-
ffamkvæmdar fyrst og fremst notað-
ar i samgöngumannvirkjum. Einka-
framkvæmd hentar vel á því sviði.
Um er að ræða umfangsmikla ijár-
festingu sem hefúr langan endingar-
tíma, áhætta er fremur lítil, rekstur
ekki flókinn og auðvelt að koma við
gjaldtöku.
Hins vegar er styttra síðan farið
var að notast við einkaframkvæmd á
öðrum sviðum í nágrannalöndunum.
Hér á eftir eru nefnd dæmi um verk-
efni sem leysa má með einkafram-
kvæmd en listinn er á engan hátt
tæmandi:
Vegir, brýr og jarðgöng
Á þessu sviði er einkaframkvæmd
algengust. Hér á landi hefur þetta
form verið notað við gerð Hval-
fjarðarganga og gefíst vel. Næsta
stóra verkefni á þessu sviði verður
hugsanlega Sundabraut.
Flugvellir og flugstöðvar
Rekstur flugvalla og flugstöðva
og uppbygging er fjárfrek og hefur
hann viða erlendis verið falinn
einkaaðilum.
Hafnir
Víða erlendis annast einkafyrir-
tæki uppbyggingu og rekstur hafna.
Mörg dæmi eru um að hafnir séu
hlutafélög.
Veitur, orkufyrirtæki og fjar-
skiptafyrirtæki
Á þessu sviði er víða verið að
endurskipuleggja starfsemina og
innleiða samkeppni, en þó þannig
að flutningskerfin séu áfram í eigu
hins opinbera. Á þessu sviði má sjá
209