Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 24

STJÓRNSÝSLA
Einkaframkvæmdir
Gunnar I. Birgisson, alþingismaður ogformaður bœjarráðs í Kópavogi
Rekstur og eignarhald
Öll þjóðfélög eiga sér ákveðið
stoðkerfi sem er forsenda verð-
mætasköpunar. Þetta stoðkerfi þjóð-
félagsins skapar umgjörð og skilyrði
þjóðarframleiðslunnar og sam-
anstendur af þáttum eins og sam-
göngu- og veitumannvirkjum, fjar-
skipta- og orkufyrirtækjum, heil-
brigðis- og uppeldisstofhunum, lög-
gæslu og þess háttar. Þetta eru svo-
kallaðir innviðir þjóðfélagsins, á
ensku „infrastructure".
Evrópulöndin hafa beitt margvís-
legum aðferðum við uppbyggingu
og rekstur slíkra innviða. I Frakk-
landi var ekki óalgengt fyrr á öldum
að einkaaðilar tækju að sér fram-
kvæmdir og rekstur opinberrar
þjónustu, svo sem vatnsveitu og
húshitun. Bretar gengu hins vegar
lengra og snertu afskipti einkaaðila
eignarhaldið líka, á meðan hlutverk
rikisins takmarkaðist við að setja
reglur um starfsemi og verðlagn-
ingu. Breyting á lögum og reglum
hafa svo smám saman leitt til þess
víða um lönd að möguleikar á sam-
keppni í innviðastarfsemi hafa auk-
ist með þeirri afleiðingu að verkefhi
og eignarhald hafa í æ ríkari mæli
flust frá hinu opinbera til einkaaðila.
Island er engin undantekning frá
þessari þróun. Á íslandi hefur rekst-
ur innviða verið að mestu leyti í
höndum ríkis og sveitarfélaga. Þess
vegna hefur rekstur innviða gjaman
kallast opinber rekstur hér á landi.
Nú er að verða breyting á og hefur
hið opinbera síðustu ár stigið nokk-
ur skref í átt til markaðslausna á op-
inberum verkefnum með ýmsum
hætti. Vissulega em nýir kostir við
fjármögnun og rekstur opinberra
verkefna gleðiefni en þeim fylgja
freistingar. Freistingarnar gætu
stefnt fjármálum ríkis og sveitarfé-
laga í óefni ef ekki er farið varlega í
sakimar og arðsemin höfð að leiðar-
ljósi.
Nýir valkostir
Ein af áðumefndu markaðslausn-
um á opinberum verkefnum gæti
kallast verkefnafjármögnun og er
það samheiti yfir verkefni sem fjár-
magna sig sjálf. Þannig leiða saman
hesta sína verktakinn, fjármagnseig-
andinn og verkkaupinn. Að upp-
fylltum ákveðnum skilyrðum er
hagræði fyrir verkkaupann greini-
legt. Fjármögnunaraðilinn og verk-
takinn axla áhættu fjármagns, fram-
kvæmda og reksturs en verkkaupinn
sér fram á lausn verkefnisins án
þess að stöðu rekstrar- og efhahags-
reiknings verði raskað líkt og með
hefðbundinni fjármögnun. Það sem
meira er, lánshæfismat kann þar
með að koma betur út, a.m.k. til
skemmri tíma litið.
Með verkefnafjármögnun hafa
orðið stórstígar framfarir við arð-
semisútreikninga og áhættumat á
öllum stigum framkvæmda- og
rekstrarferils verkefna. Þetta hefur
orðið reyndin með áunninni reynslu,
gagnaöflun og tækniframförum.
Með sundurliðun áhættumats er
auðveldara að skipta því meðal þátt-
takenda verkefnis. Með aukinni
þekkingu og reynslu í samnings-
gerðinni, áhættumati, stærri verk-
efnum og lengri samningstíma hefur
verkefnafjármögnun orðið stöðugt
fýsilegri fjármögnunarkostur fyrir
hið opinbera undir heitinu „einka-
framkvæmd“.
Einkaaðilar eru taldir færari um
að velja lausnir, sérstaklega í upp-
hafi en einnig yfir samningstíma
sem tryggja lægri reksturskostnað
og minna viðhald heldur en hið op-
inbera, sem finnur sig gjaman knúið
til að halda stofnkostnaði í lágmarki
i upphafi. Þetta er án efa ein helsta
skýringin á því hvers vegna einka-
aðilum hefúr tekist hvort tveggja í
senn, að hagnast á einkaframkvæmd
og skila þjónustu fyrir lægri kostn-
að.
Á hinn bóginn hefur hið opinbera
aðgang að mun ódýrara lánsfé held-
ur en einkaaðilar og því er alls ekki
sjálfgefið að einkaframkvæmd sé
ódýrari valkostur.
Einkaframkvæmd
Til eru dæmi um mjög vel heppn-
aðar einkaframkvæmdir þar sem
verkefni aftarlega í forgangsröð hins
opinbera hafa verið leyst farsællega
á grundvelli arðsemi þeirra. Þau
hafa þá gjaman fjármagnað sig sjálf
með þjónustugjöldum notenda, t. d.
veggjaldi eða vægu skuggagjaldi
eftir árangursríkan samtakamátt
margra aðila. Notendur hafa sætt sig
2 1 4