Morgunblaðið - 01.02.2012, Blaðsíða 15

FRÉTTIR 15Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 2012
Hálfdán sagði að það væru næstum einu pysjurnar
sem síðar náðust eftir að þær höfðu hafið varp.
„Það er mikil átthagatryggð hjá þessum fuglum
en Stórhöfði er eina svæðið þar sem leitað er að
varpfugli,“ sagði Hálfdán. Af 193 pysjum sem
seinna endurheimtust sem varpfuglar hafði 191
verið merkt þar sem ófleygir ungar og enn í lunda-
holum.
Um 74% lunda sem endurheimtust dauðir, flest-
ir veiddir, voru yngri en fimm ára, það er fjögurra
ára geldfuglar. Hlutfall dauðra endurheimtra
fugla lækkaði eftir því sem þeir eltust eftir að þeir
hófu varp. Talið var að flestir fuglarnir hæfu varp
5-7 ára gamlir. Þessi niðurstaða bendir til þess að
um fjórðungur veiddra lunda hafi verið kominn á
varpaldur.
Hálfdán sagði það hafa verið svolítið undarlegt
að rannsaka lundann þegar stofninn var í mikilli
lægð. Hann hefur stundað fuglaskoðun frá unga
aldri og sagði ástand lundans ekki hafa farið
framhjá sér. „Maður tekur eftir svona hruni, þegar
nánast ekkert sést af fugli,“ sagði Hálfdán.
Sjófuglar á Svalbarða
Um þessar mundir er Hálfdán búsettur í
Tromsø í Noregi og vinnur hann við rannsóknir á
Svalbarða á sumrin. Þar hefur hann stundað rann-
sóknir á sjófuglum á Bjarnarey, syðstu eyju Sval-
barðaeyjaklasans, á vegum Norsku pólrann-
sóknastofnunarinnar. „Það er draumur að vera á
Bjarnarey, ég hef sjaldan unnið á skemmtilegri
stað,“ sagði Hálfdán. „Þar er mjög falleg náttúra
og unnið að skemmtilegum rannsóknum.“
Hálfdán sagði að lundar væru á Bjarnarey og af-
koma flestra sjófuglategunda þar hefði verið
þokkaleg síðustu tvö sumur.
Afkoma lundastofnsins
misjöfn í áranna rás
 Fuglamerkingar ötulla merkingarmanna í Vestmannaeyjum um áratuga
skeið hafa gefið mikilvægar upplýsingar um afkomu lundastofnsins
Sjófuglarannsóknir Hálfdán Helgi Helgason, líf-
fræðingur skrifaði meistaraprófsritgerð um
lundann í Vestmannaeyjum. Hann starfar nú að
sjófuglarannsóknum á Svalbarða þar sem mynd-
in var tekin í Bjarnarey.
VIÐTAL
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
„Meðan ástandið á lundanum er eins og það þá er
ekki spurning um að hætta veiðum þangað til
ástandið batnar,“ sagði Hálfdán Helgi Helgason
líffræðingur, sem rannsakað hefur lundann í Vest-
mannaeyjum undanfarin ár. Hann sagði að við nú-
verandi ástand væri líklegra að veiðar hefðu áhrif
á lífslíkur fullorðinna lunda en þegar lundanum
vegnaði betur. Hálfdán sagði að lundaveiðimenn í
Eyjum hefðu að mestu verið hættir veiðum áður
en farið var að ræða veiðibann. Þeir hafi skynjað
breytinguna og brugðist við.
67.000 merktir lundar
Hálfdán hélt nýlega meistarafyrirlestur um
rannsóknir sínar við Líf- og umhverfisvísindadeild
HÍ í Öskju. Meistararitgerð Hálfdáns fjallar um
afkomu lunda í Vestmannaeyjum með tilliti til ald-
urs. Ritgerðin skiptist í þrjá kafla. Sá fyrsti fjallar
um mælingar á varpárangri lunda í Vest-
mannaeyjum sumurin 2008 og 2009. Sem kunnugt
er hefur varpárangur lundans í Vestmannaeyjum
verið nánast enginn undanfarin ár og töluvert mik-
ið um það fjallað í fjölmiðlum.
Í öðrum kaflanum var gerð samantekt á end-
urheimtum lunda eftir aldri, tíma og staðsetningu
sem byggðist á fuglamerkingum Óskars J. Sig-
urðssonar og Sigurgeirs Sigurðssonar frá 1959 til
2007. Þriðji kaflinn fjallar um lífs- og end-
urheimtur fullorðinna varpfugla í Stórhöfða frá
1959 til 2007 og eru niðurstöður m.a. bornar saman
við sambærilegar rannsóknir beggja vegna Atl-
antshafsins.
Hálfdán sagði að Óskar hefði byrjað á fugla-
merkingum 1953 og væri enn að. Til að byrja með
voru notuð álmerki en þau reyndust ekki vera end-
ingargóð og því erfitt að treysta á gögnin frá ál-
merkjatímanum. Á tímabilinu sem lagt var til
grundvallar merkti Óskar um 56 þúsund lunda.
Sigurgeir merkti fugla á árunum 1971-1992, alls
um 11 þúsund lunda. Samtals telur gagnasettið frá
þessum tveimur merkingamönnum um 67 þúsund
lunda.
Misjöfn afkoma í áranna rás
Hálfdán sagði að gögnin um merkingarnar
hefðu komið að miklu og margvíslegu gagni. Meðal
annars var hægt að sjá hvenær nýfleygar lunda-
pysjur voru merktar hvert ár og draga af því
ályktanir um hvernig ástandið hefði verið um sum-
arið. Þessi sería náði allt aftur til 1959. Á því tíma-
bili urðu lundapysjur fleygar að meðaltali í kring-
um 26. ágúst, samkvæmt merkingum þeirra
Óskars og Sigurgeirs. Þá kom í ljós að þau ár sem
lundapysjur urðu fleygar mjög seint voru sömu ár-
in og greint var frá miklum pysjudauða í Vest-
mannaeyjum í fjölmiðlum. Haustin 2008 og 2009
urðu lundapysjur t.d. fleygar í kringum 11.sept-
ember og 14. september samkvæmt þessum merk-
ingum. „Það sýnir að ástandið hefur verið mjög lé-
legt, varpið hefur verið mjög seint á ferðinni auk
þess sem fáir fuglar fóru af stað með varp,“ sagði
Hálfdán. Hann sagði vísbendingar um að ástandið
hjá lundanum í Vestmannaeyjum hefði einnig ver-
ið slæmt á tímabilinu frá 1978 til 1985. Þá var með-
almerkingardagur nýfleygra lundapysja seinna en
venjulega.
Tryggir átthögunum
Óskar Sigurðsson merkti einnig ófleygar lunda-
pysjur sem hann sótti í lundaholur í Stórhöfða.
Úr einkasafni
Lundar Varpárangur lunda í Vestmannaeyjum hefur verið mjög lélegur undanfarin ár. Fuglarnir hafa
ýmist ekki orpið, orpið seint eða ekki komið upp pysjum. Ástandið er meðal annars rakið til ætisskorts.
Rannsóknir íslenskra vísindamanna á
setlögum í Hvítárvatni hafa varpað
nýju ljósi á orsakir kólnunar jarðar á
hinni svokölluðu „litlu ísöld“ auk þess
að greina með nákvæmari hætti hve-
nær hún hófst. Þær sýna meðal ann-
ars fram á að hafísmyndun í kjölfar
stórra eldgosa á stuttu tímabili á 13.
öld hafi líklega valdið kólnuninni.
Rannsóknin hefur vakið athygli í er-
lendum fjölmiðlum en hún birtist í
Geophysical Research Letters.
Áslaug Geirsdóttir, prófessor við
jarðvísindadeild Háskóla Íslands,
sem stjórnaði rannsókninni ásamt
Gifford Miller frá Colorado-háskóla í
Bandaríkjunum, segir að það hafi
verið mjög á reiki hvenær litla ísöldin
hafi hafist. Sumir hafi sagt upphaf
hennar hafa verið á 13. öld en aðrir á
15. öld. Orsök hennar hafi verið talin
minnkandi virkni sólar, aukning eld-
virkni eða samspil hvoru tveggja.
Þeir sem hafi efasemdir um að eld-
gos gætu hafa valdið litlu ísöldinni
hafi bent á að kólnunaráhrif vegna
brennisteinsagna í andrúmslofti úr
stórum eldgosum vari yfirleitt aðeins
í örfá ár. Litla ísöldin er hins vegar
talin hafa staðið yfir allt til loka 19.
aldar.
Keðjuverkun kólnunar
„Það sem við sýnum fram á er að ef
þú færð fjögur mjög stór eldgos á 50
ára tímabili þá sýna öll loftslagslíkön
að brennisteinsagnir í andrúmsloft-
inu geta viðhaldið sér og stuðlað að
kólnun yfirborðs jarðar. Það veldur
aukningu í hafísmyndun í norður-
höfum sem endurvarpar sólarljósi. Þá
erum við komin með einhvers konar
keðjuverkun,“ segir Áslaug. Sú
keðjuverkun hafi viðhaldið kulda-
tímabilinu löngu eftir að áhrif elds-
umbrotanna höfðu fjarað út.
Rannsóknin byggðist annars vegar
á aldursgreiningu á gróðri á Baff-
inslandi í Kanada og hins vegar á set-
lögum í Hvítárvatni við Langjökul.
Þær benda til þess að jöklar hafi byrj-
að að ganga hraðar fram í kringum
1270 til 1300 á báðum stöðum og enn
frekar í kringum 1430 til 1455. Þetta
eru einmitt þekkt tímabil mikilla eld-
gosa í hitabeltissvæðinu. „Á þessum
tíma eru annálar um stór eldgos á Ís-
landi svo það getur verið að íslensk
gos hafi eitthvað hjálpað til þó að við
höfum svo sem engin gögn um það,“
segir Áslaug. kjartan@mbl.is
Ljósmynd/Gifford Miller
Aldursgreining Vísindamenn við
rannsóknir við Hvítárvatn.
Stór eldgos
orsök litlu
ísaldar
 Íslensk rann-
sókn vekur athygli
50% afsláttur af útsöluvörum
v/Laugalæk • sími 553 3755