Morgunblaðið - 01.02.2012, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Enn gerðistþað sl.mánudag í
fyrirspurnatíma á
Alþingi að ráð-
herra hinnar
gagnsæju ríkisstjórnar svaraði
ekki einföldum fyrirspurnum
þingmanns en kaus þess í stað
að snúa út úr og munnhöggvast
við fyrirspyrjanda. Að þessu
sinni, sem oftar, var það Stein-
grímur J. Sigfússon, ráðherra
flestra málaflokka, sem vék sér
undan fyrirspurn.
Sigmundur Davíð Gunn-
laugsson, formaður Framsókn-
arflokksins, vildi vita, í ljósi
þess að fram hefur komið, að
eftir að Jóni Bjarnasyni var
vikið úr ráðherraembætti
myndu viðræður við Evrópu-
sambandið ganga greiðar en
áður, hver munurinn væri á
stefnu Steingríms og Jóns.
Steingrímur svaraði því
fyrst til að enginn munur væri
á stefnunni, en þegar Sigmund-
ur spurði út í einstök atriði
greip ráðherrann til gam-
alkunnugs skætings en svaraði
engu.
Sigmundur spurði út í þau
grundvallaratriði sem fyrrver-
andi ráðherra taldi sig þurfa að
standa vörð um, til að mynda
varðandi innflutning á hráu
kjöti. Steingrímur svaraði
engu.
Sigmundur
spurði um styrki
til Matíss, en
Steingrímur svar-
aði engu.
Sigmundur spurði um varn-
arlínur Bændasamtakanna,
sem eru skilyrði, meðal annars
um tollvernd, sem Bænda-
samtökin hafa skilgreint og
talið ófrávíkjanleg. Um þessar
varnarlínur svaraði Stein-
grímur engu.
Loks spurði Sigmundur út í
afstöðu nýs allsherjarráð-
herra til samningaviðræðna
um makríl og hvort hún væri
sú sama og fyrr. Steingrímur
svaraði þeirri spurningu einn-
ig með þögninni og skæt-
ingnum.
Steingrímur J. Sigfússon
hefur þannig eina ferðina enn
vikið sér undan því að svara
eðlilegum spurningum um það
í hverju breytingarnar felist
með komu hans í ráðuneytin
og brotthvarfi fyrri ráðherra.
Af einhverjum ástæðum þóttu
þær nauðsynlegar og af ein-
hverjum ástæðum fagna Evr-
ópusinnar ákaft að hafa fengið
formann Vinstri grænna í
ráðuneytin. En í anda hinnar
gagnsæju stjórnsýslu neitar
Steingrímur að upplýsa hvers
vegna það er.
Eitthvað hefur
breyst í afstöðunni
til ESB, en hvað?}
Steingrímur neitar
enn að veita svör
Hryðjuverkógæfu-
mannsins Breiviks
í Noregi var árás á
þetta frændríki
okkar í svo mörg-
um skilningi.
Morðæði var beint
að ungviði á friðsælum stað,
sem ekkert hafði til saka unnið.
Höfuðstöðvar norsks stjórn-
kerfis voru eyðilagðar og var
það bein árás á ríkið sem slíkt.
En í þriðja lagi var um að ræða
tilræði við hið frjálsa opna
þjóðfélag, sem lýðræðisríki
eins og Noregur setur í önd-
vegi sitt. Og það afhjúpaði hve
þessi mikilvægi og eftirsótti
þjóðlífsþáttur stendur ber-
skjaldaður. Einn maður,
brenglaður af hatri og rang-
hugmyndum, gat á fáeinum
klukkustundum valdið stór-
kostlegu óbætanlegu tjóni.
Atburðirnir í miðbæ Reykja-
víkur í gær voru sem betur fer
aðrir en óhugnaðurinn í Nor-
egi. En lögregluyfirvöld hér
taka málið alvarlega og föstum
tökum, svo sem sjálfsagt er.
Það undirstrikar það sem sagt
var hér að framan, hversu ber-
skjaldað hið opna
lýðræðisþjóðfélag
er gagnvart þeim
sem virða ekki
leikreglurnar við
að koma skoð-
unum sínum og
stefnu á framfæri.
Ísland hefur á liðnum um-
brotaárum séð margvísleg
merki um slíkan brotavilja
gegn almannareglu og öryggi.
Og hér hefur einnig sést til
fólks sem ber blak af slíku
framferði og hvetur til þess
beint og óbeint.
Þjóðin og ríkisvaldið í um-
boði hennar verður að hafa
vara á sér gegn slíkri vá. En sú
varúð er vandmeðfarin og hið
nauðsynlega meðalhóf vand-
ratað. Persónulega friðhelgi
einstaklinga verður að virða.
Yfirvöld verða að beita þeim
meðulum einum sem lögmæt
eru og eftirlit má ekki verða of
íþyngjandi í hinu frjálsa þjóð-
félagi, sem enginn vill tapa.
En að þeim formerkjum virt-
um má heldur ekki þrengja um
of að þeim stofnunum sem ör-
yggis eiga að gæta og kenna
þeim svo jafnvel um ef illa fer.
Atburðirnir í mið-
bænum eru tilefni til
að gefa öryggis-
málum í landinu sér-
stakan gaum}
Berskjaldað þjóðfélag
L
aunþegar á almennum vinnumark-
aði fá nú um mánaðamótin 3,5%
launahækkun og um næstu mán-
aðamót sigla opinberir starfs-
menn í kjölfarið með sambæri-
lega hækkun. Þessar hækkanir munu
áreiðanlega leiða og verða notaðar sem afsak-
anir fyrir verðhækkunum af ýmsum toga, að
ekki sé talað um opinber gjöld, sem um þessar
mundir eru hækkuð af miklum móð. Það þýðir
að enn muni bæta í verðbólguna, sem nú
mælist 6,5% á ársgrundvelli.
Sveitarfélögin kvarta undan því að vegna
launahækkananna verði rekstur þeirra enn
erfiðari, en gleyma því að þau hafa gert al-
mennan heimilisrekstur erfiðari með sínum
hækkunum. Þegar horft er á hækkanir í janúarmánuði
vekur athygli að opinber þjónusta hækkaði um 5,8% í
mánuðinum. Rafmagn hækkaði um 4,5%. Aðeins ávextir
hækkuðu meira, enda ekki beinlínis uppskerutími fyrir þá
á norðlægum slóðum. Hækkanir hins opinbera koma við
buddu almennings á tvo vegu. Almenningur þarf að borga
hækkanirnar og síðan hækka afborganir af verðtryggðum
lánum vegna þeirra.
Kaupmáttur launa hrapaði þegar bankarnir hrundu og
krónan féll. Þetta jók samkeppnishæfni í ferðaþjónustu og
útflutningsgreinum, en auðveldaði ekki heimilisrekstur og
laun hafa ekki við almennum verðlagshækkunum. Verð-
tryggð lán bólgnuðu upp samfara þessum ósköpum og
gera enn. Þó hefur ekkert verið gripið til neinna aðgerða
út af verðtryggingunni.
Þegar verðtryggingin var sett á í upphafi
átti hún að vera sanngirnistæki. Henni var
ætlað að vernda eigur fólks og koma í veg fyrir
að þær brynnu upp á bálkesti verðbólgunnar.
Þá tók fólk lán og borgaði smápeninga til baka
eftir að verðbólgan hafði gert sitt. Þessu mátti
líkja við eignaupptöku. Nú hefur dæmið snúist
við og lánþegar verða fyrir eignaupptöku. Það
sést á þeim milljörðum, sem almenningur hef-
ur tekið út af séreignalífeyrissparnaði, til þess
að borga af lánum og reyna að troða marvað-
ann.
Ýmis rök hafa verið færð fyrir því að ekki sé
hægt að afnema verðtrygginguna. Það er hins
vegar óþarfi að lánastofnanir beri belti, axla-
bönd og hjálm í senn og ýtir ekki undir ábyrga hegðun
þeirra. Til dæmis mætti hugsa sér að verðtrygging gildi
aðeins upp að ákveðnu marki og fari verðbólga yfir þau
mörk verði lánveitendur að bera tjónið.
Ekki má heldur gleyma því að hið opinbera gerir sitt til
að hækka verðtryggðu lánin og má spyrja hvers vegna
ekki hafi verið rætt að taka opinber gjöld einfaldlega út úr
vísitölunni þannig að hækkun þeirra hafi ekki áhrif á verð-
tryggð lán.
Í það minnsta eru laun almennings ekki verðtryggð og
þegar almenningur lánar bönkum nýtur hann ekki verð-
tryggingar og virðist þá einu gilda um það tjón, sem efna-
hagsástandið bakar honum. Þó mætti ætla að verja þyrfti
eigur jafnt launþega sem fjármagnseigenda. kbl@mbl.is
Karl Blöndal
Kjör og ókjör
Pistill
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
S
vínakjötsframleiðendur
sjá ekki fram úr þreng-
ingum sínum ef Ísland
gengur í Evrópusam-
bandið. Verð á svínakjöti
til bænda mun lækka verulega og
þótt kostnaður lækki eitthvað yrði
áfram tap á framleiðslunni. Ef
bændur fá svipaða styrki og finnskir
starfsbræður þeirra eftir aðild verð-
ur afkoman bærileg en ef aðild að
ESB leiðir til þess að kjötvinnslan
færist úr landi verður reksturinn
nánast vonlaus.
Þetta kemur fram í skýrslu um
stöðu og horfur svínaræktarinnar og
hugsanleg áhrif af aðild Íslands að
Evrópusambandinu. Í mati á áhrif-
um ESB-aðildar er byggt á reynslu
Finna. Hagfræðistofnun Háskóla Ís-
lands vann skýrsluna fyrir Svína-
ræktarfélags Íslands og eru sömu
aðferðir notaðar og við mat á stöðu
íslenskrar garðyrkju sem gert var á
árinu 2010.
Verð myndi lækka um 39%
Fram kemur að finnskir svína-
bændur fengu ágæta aðlög-
unarstyrki þegar landið gekk í Evr-
ópusambandið. Þeir hafa verið
25-30% af tekjum bænda og hafa
heldur verið að lækka. ESB greiðir
um fjórðung styrkjanna á móti
finnska ríkinu. Svínaræktin í Finn-
landi nýtur meiri stuðnings en svína-
rækt í flestum öðrum ríkjum Evr-
ópusambandsins.
Í skýrslunni sést að samkeppn-
isstaða íslenskra svínabænda hefur
verið að batna, miðað við innflutn-
ing. Þó gera skýrsluhöfundar ráð
fyrir að verð til bænda myndi lækka
um 39% í kjölfar aðildar, ef ekki
kemur til neinna mótvægisaðgerða.
Líkur eru leiddar að því að fjár-
magnskostnaður íslenskra svínabúa
myndi lækka, í samræmi við það
sem gengur og gerist í sambæri-
legum Evrópulöndum. Skýrsluhöf-
undar miða við að fjármagnskostn-
aður lækki um 37% og breytilegur
kostnaður um 5% og þá sérstaklega
vegna aðgangs að ódýrara fóðri.
Tvær sviðsmyndir
Í skýrslunni eru settar upp
tvær sviðsmyndir um afkomu ís-
lenskra svínabúa eftir inngöngu í
ESB. Sú fyrri miðar við 39% verð-
lækkun og að tap af rekstrinum yrði
þá 31% af tekjum. Til að jafna það
þyrfti tæplega 600 milljónir kr. í
styrki til að halda óbreyttri afkomu.
Ef bændur fengju svipaðan stuðning
og finnskir svínabændur myndi það
fara langt með að tryggja svína-
ræktinni sambærileg rekstrarskil-
yrði og yrði að óbreyttu.
Svínakjöt er uppistaðan í unnu
kjöti hér á landi en talið er hugs-
anlegt að samkeppnisstaða unninna
vara muni veikjast við opnun mark-
aða, sem sagt að mun stærri hluti
brauðskinku og annarra slíkra af-
urða verði þá fluttur inn.
Í sviðsmynd nr. 2 er gert ráð
fyrir sömu forsendum og í þeirri
fyrri en að auki að framleiðsla á unn-
um svínaafurðum muni dragast sam-
an um 80% og kjötframleiðslan í
heild um 48%. Það hefði þau áhrif að
bændur myndu tapa helmingi tekna
sinna og greiða þyrfti milljarð í
styrki til að halda í horfinu. Ef
bændur fengju svipaðan styrk og
finnskir starfsbræður þeirra vantaði
samt 37% af veltu upp á að endar
næðu saman. Daði Már Krist-
ófersson, hagfræðingur hjá
Hagfræðistofnun, tók fram
að það væri vonlaus staða,
þegar hann kynnti nið-
urstöður skýrslunnar á
fundi í Bændahöllinni í
gær.
Vonlaus staða ef
kjötvinnslan hverfur
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Svín Svínabændur hafa gengið í gegnum miklar þrengingar frá hruni.
Greinin hefur þó aðeins verið að rétta úr kútnum síðustu mánuði.
Reglubundin kreppa einkennir
svínaræktina og skilin milli góð-
æris og kreppu eru skýr.
Rekstrarniðurstaða svína-
ræktarinnar hefur ekki verið
hagfelld þau ár sem skoðuð eru
í skýrslu Hagfræðistofnunar,
1995 til 2009. Tap varð af grein-
inni í sjö af tólf árum.
Afgangur er hóflegur þegar
vel árar, mest 2007 þegar hún
skilaði 19% hagnaði. Mesta tap-
ið var á árunum 2003 þegar
tapið var 29% og á hrunárinu
2008 þegar afkomuút-
reikningar sýndu 60%
tap af veltu.
Ýmislegt bendir þó
til þess að „dúkað
borð“ hafi verið fyrir
erfiðleika vegna
offramleiðslu og
niðursveiflan
komið þótt ekk-
ert hrun hefði
orðið.
Sjö mögur ár
og fimm feit
KREPPA Í SVÍNARÆKT
Hörður Harðarson er
formaður Svínarækt-
arfélags Íslands.