Morgunblaðið - 21.04.2012, Page 35

UMRÆÐAN 35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 2012
Laxastigar eða fisk-
vegir eins og þeir eru oft
nefndir flokkast m.a.
undir hugtakið fiskrækt.
Með slíkri framkvæmd
er verið að opna laxi leið
að stærra vatnasvæði
framhjá náttúrulegri
hindrun í straumvatni
eða auðvelda fiski göngu
um tímabundna hindrun
eins og straumþunga í
ánni.
Á sínum tíma gerði höfundur þessa
pistils sem starfsmaður Veiðimála-
stofnunar samantekt um ráðagerðir
til umbóta á þessu sviði sem birtist í
búnaðarblaðinu Frey 1988. Þar kem-
ur fram að á tímabilinu 1908 til 1986
hafi í 82 skipti verið áform af þessu
tagi sem oft leiddu til minni eða meiri-
háttar framkvæmda.
Umfang aðgerða á þessu sviði var
ótrúlega mikið hér á landi á síðustu
öld, ekki síst á seinni hluta hennar.
Segja má að á tímabilinu hafi að jafn-
aði verið tekinn í notkun einn fisk-
vegur á ári frá miðri öld til síðustu
aldamóta.
50% aukning göngu-
og búsvæða laxfiska
Með byggingu laxastiganna komst
laxinn inn á ný göngu- og búsvæði
ánna sem svarar til 50% aukningar á
heildargönguleiðum íslenska laxins í
ánum fyrir gerð fiskveganna (Veiði-
málastofnun, Hafdís Hauksdóttir,
lokaprófsverkefni við Bændaskólann
á Hvanneyri 1999). Það
jafngildir í kílómetrum
talið heildarlengd allra
laxánna á Vesturlandi.
Þetta sýnir vel hversu
stórfelld fiskræktin
vegna laxastigagerðar
hefur verið á öldinni
sem leið.
Fyrsti alvöru fisk-
vegurinn ef svo má taka
til orða var byggður hér
á landi í Lagarfossi í
Lagarfljóti árið 1932.
Eru því á þessu ári liðin 80 ár frá
fyrstu framkvæmd á þessari tegund
mannvirkja. Og auðvitað gildir það
sama um þessi mannvirki og önnur
t.d. um leyfisveitingar, sbr. Lög um
lax- og silungsveiði, og ákveðnar kröf-
ur gerðar um fyrirkomulag og bygg-
ingu þeirra.
Laxastiginn í Þjórsá
Sumarið 1992 var tekinn í notkun
glæsilegur fiskvegur í Þjórsá í Árnes-
ey hjá fossinum Búða sem er 5-6
metra hár. Með framkvæmd þessari
var opnuð leið fyrir lax og annan
göngufisk inn á 25 km langt svæði of-
ar í ánni, auk þveráa hennar. Það var
Landsvirkjun sem byggði stigann og
tengist virkjunarframkvæmdum í
vatnakerfi Þjórsár og liður í tjónabót-
um vegna þeirrar röskunar sem þessu
hafa fylgt á afréttum. Þessi fiskrækt-
araðgerð hjá Búða endurspeglar vel
fyrrgreinda 50 af hundraði aukningu á
gönguleiðum laxfiska því að frá sjáv-
arósi Þjórsár eru 48 km að Búðafossi.
Árangursrík fiskrækt
Talningar á fiskgengd um fiskveg-
inn hjá Búða sýna að hann hefur virk-
að vel. Því er nú að byggjast upp nátt-
úrulegur stofn laxfiska á efri hluta
Þjórsár. Þetta staðfestir árlegt með-
altal veiði í ánni sl. fimm ár. Þessi þró-
un mun halda áfram því það mun taka
lengri tíma að fullsetja búsvæði fisk-
stofna á svæðinu. Margir óttast að
virkjun Þjórsár í byggð muni stór-
skaða laxastofn árinnar. Það yrði
sorgleg niðurstaða ef þessi árangurs-
ríka fiskrækt með byggingu stigans
við Búða hefði verið unnin fyrir gýg.
Ný manngerð ásýnd
Virkjanirnar fjórar sem fyrirhug-
aðar eru í neðri hluta árinnar munu
með tilheyrandi 12-15 metra háum
stíflum mynda lón að heildarflatamáli
20 ferkílómetrar. Það svarar til fjórð-
ungs af flatarmáli Þingvallavatns,
stærsta náttúrulega stöðuvatn lands-
ins. Ekki er víst að fólk geri sér al-
mennt grein fyrir því hversu áin og
umhverfi hennar mun taka á sig
breytta mynd við framkvæmdir þess-
ar.
Laxastigarnir eru
stórfelld fiskrækt í ám
Eftir Einar
Hannesson
» 80 ár eru frá opnun
fyrsta laxastiga í
Lagarfossi. Er góðum
árangri af laxastiga hjá
Búða stefnt í hættu með
virkjunaráformum?
Einar Hannesson
Höfundur starfaði við veiðimál í 57 ár.
Framkvæmum nákvæma sjónmælingu
á staðnum. Þú færð margskipt gler,
sérframleidd fyrir þína sjón og
umgjarðir sem henta þér.
LAUGAVEGI 24 - 101 REYKJAVÍK
SÍMI: 552 0800
ALLT Í FÓKUS
NÆR OG FJÆR
SKIPAGÖTU 7 - 600 AKUREYRI
SÍMI: 462 4646
hársnyr t i vörur
Fást á hársnyrtistofum
Ellert Ólafsson
skrifar um íslenska
skólakerfið í Morg-
unblaðinu 18. apríl
2012 þar sem hann vek-
ur okkur til umhugs-
unar um skólakerfið, til
hvers það er og fyrir
hverja. Hann telur að
grunnskólanámið sé
mjög gagnlegt, fram-
haldsskólanámið sæmi-
lega gagnlegt en há-
skólanámið sé gagnslítið. Í stað
fræðilegrar stærðfræði eigi að koma
stærðfræðilegar lausnir á verkefnum
í raunveruleikanum. Ég staldra við
þetta „í raunveruleikanum“. Sá raun-
veruleiki sem við búum við í dag er
auðvitað svo langt frá þeim raunveru-
leika sem foreldrar og forfeður okkar
bjuggu við. Heimssýnin er önnur,
dagleg vandamál eru önnur. Hvernig
skyldi þá raunveruleikinn líta út eftir
nokkra áratugi? Ætli skólakerfið að
byggja æsku landsins upp með
fræðsluforða til að uppfylla þarfir at-
vinnulífsins er ekki víst að raunveru-
leikinn verði með þeim hætti sem
hann gæti orðið. Gæti kannski orðið
eitthvað miklu meira en hugmyndir
okkar og reynsla ná að skynja í dag.
Skólinn hlýtur að vera til að þroska
hæfileika og hæfni nemenda á leið
þeirra sem gildra samfélagsþegna.
Hagsmunaaðilar koma og fara en
grundvallarþekking einstaklings get-
ur breytt framtíðarsýn hans og heillar
þjóðar. Þekkingin hefur þennan eig-
inleika að geta verið einstök og út-
færsla hennar mismunandi eftir því
hver á í hlut. Þegar atvinnuástandið
er eins og það er nú hér á landi staldr-
ar maður sérstaklega við þá hugsun
að takast á við raunveruleg verkefni
sem ekki einu sinni atvinnulífið sjálft
sér fyrir sér. Á sama tíma er ljóst að
völd skólakerfisins hafa aukist með
aukinni áherslu stjórnvalda á mennt-
un þegnanna. Nú stunda margfalt
fleiri háskólanám en áður var og flest-
öll ungmenni geta sótt framhalds-
skólanám óski þau eftir
því og ef engar hindranir
standa í vegi þeirra. Það
er mjög mikilvægt að
jöfnuður til menntunar
sé virtur. Ungmenni
eiga að eiga kost á því að
sækja þá menntun sem
þau vilja, inntökupróf og
öll höft til að draga úr
möguleikum til að sækja
sér menntun á ekki við
lengur. Áhugi þeirra er
til staðar en haftakerfi
sem komið er á í
tengslum við aukinn kostnað og inn-
tökuskilyrði búa til hindranirnar.
Skólakerfið þarf auðvitað að vera
gagnlegt. Nemendur eiga að fá verk-
efni við hæfi og þetta þarf að gagnast
þeim í lífinu. Inntökuskilyrði eru hins
vegar tæki þeirra sem vilja hafa völd-
in til að velja þá hæfustu – en reynsl-
an hefur verið sú að það þarf ekki að
vera mjög gagnlegt tæki til þess. Þeir
„hæfustu“ verða ekki endilega fyrir
valinu og þar getur margt komið til.
Sé skólakerfið hins vegar rekið með
fé almennings er það eðlileg krafa að
allur almenningur hafi jafnframt kost
á því að stunda nám innan þess. Nem-
endur þurfa að fást við raunveruleg
verkefni en ég held að óraunveruleg
verkefni þurfi ekki að vera gagnslítil
ef þau eru t.d. til þess gerð að þjálfa
gagnrýna hugsun, finna mörk hins
raunverulega, upphefja andann og
kenna hefðbundin vinnubrögð. Það
getur hins vegar verið skaðlegt til
langs tíma að byggja þekkinguna upp
einvörðungu á skammtímasjón-
armiðum hagsmunaaðila.
Skóli – fyrir hverja?
Eftir Jóhönnu Rósu
Arnardóttur
Jóhanna Rósa
Arnardóttir
» Það er mjög mik-
ilvægt að jöfnuður
til menntunar sé virtur.
Aukinn kostnaður og
inntökuskilyrði búa til
hindranirnar.
Höfundur er félags- og
menntunarfræðingur.