Helgafell - 01.01.1943, Blaðsíða 150

136
HELGAFELL
scm Kér eru gerð neyða okkur til að Korfa í
eigin Karm, gera okkur skyggnari á eigið eðli,
efja þroskann, auka manngildið.
Sjálfur segist Köfundur óska þess, að rit
sitt yrði önnur Crymogœa, „málsvörn íslendinga
út á við...., Jeiðarvísan um liðna reynslu". Ef
til vill bíður þess Klutverk okkur til Kanda skyld-
ara því, sem Heimskringla varð Norðmönnum: að
vera ekki aðeins gullastokkur sögujegra minja,
Keldur sjálft skapandi sögu, ekki aðeins minn-
isvarði fortíðarinnar, Keldur viti framtíðarinnar
með þvf að glæða sjálfsvitund okkar, brýna
viljann, vera okkur örvun og aflgjafi í barátt-
unni fyrir tilverurétti okkar, gera menningararf
okkar arðbæran óbornum kynslóðum. Óvíða
hefur betur verið að því stutt né það skilið skýr-
ar, að
,,sá veglegi arfur Kvers (slendings þarf
að ávaxtast gegnum vort lif og vort starf".
Steingrímur J. Þorsteinsson.
Saga íslendinga
PáU Eggert Ólason: SAGA ÍSLEND-
INGA, V. bindi. Seytjánda öld. Útgef-
andi: Menntamálaráð og Þjóðvinafélag-
ið. Reykjavík 1942.
Mörgum mun án efa Kafa orðið það fagnað-
arefni, er það vitnaðist, að von væri á sögu ís-
lendinga í tíu bindum. Því að mála er sannast,
að það stappar nærri bókmenntalegu og vfs-
indalegu Kneyksli, að ekki skuli vera til nein
ævisaga íslenzku þjóðarinnar, nema nokkur stutt
skólabókarágrip, og þau öll frekar ómerkileg.
Nokkru mun þó hafa valdið um þetta, að margir
kaflar íslandssögu Kafa til þessa verið lítt rann-
sakaðir eða ekki, enda þótt útgáfa heimildar-
rita sé ekki komin skemmra á veg Kjá oss, að
tijtölu, en gerist hjá nágrannaþjóðum vorum. En
íslenzkum fræðimönnum Kefur til þessa ekki
þótt árennilegt, að ráðast í slíkt stórvirki, sem
samningu íslandssögu, er ekki verður unnið nema
í samvinnu margra manna, svo að mynd verði
á, og mundi verða allkostnaðarsamt. En nú vill
svo vel til, að Menntamálaráð og Þjóðvinafélag-
ið Kafa ráð á miklum fjárkosti og góðum mann-
afla til útgáfu slíkrar sögu. Ritstjóm verksins ann-
ast þrír þjóðkunnir fræðimenn, Árni Pálsson
prófessor, Barði Guðmundsson þjóðskjalavörður
og Þorkell Jóhannesson bókavörður, og munu
þeir einnig skrifa mikinn Kluta ritsins.
V. bindi Sögu (slendinga er nú nýkomið út.
og hefur skráð það Páll Eggert Ólason, einn
Kinn lærðasti maður í sögu landsins, þeirra er
nú eru uppi, og stórvirkasti rithöfundur á ís-
lenzka sagnfræði á vorri öld. Þetta bindi fjallar
um 17. öld, og er varla vikið út fyrir ramma
tímatalsins, nema þegar nauðsyn brýtur lög.
Vera má, að þetta sé gert í samráði við rit-
stjórnina, en það er ekki trútt um, að manni
virðist höfundurinn hafa einskorðað sig um of
við öldina. Einkum tel ég það mikinn ókost, að
aðfaraorð höfundar, þar sem hann drepur á hin
mikju umskipti, er urðu á öllum Kögum lands-
ins, eftir að lútherskur siður var kominn á, eru
ekki ýtarlegri en raun er á, — einar 3 blaðsíður.
Þar er að vísu tæpt á ýmsu, en tæplega svo, að
ófróðir lesendur Kafi þess full not. Raunar þyk-
ist ég vita, að IV. bindið, sem fjalla mun um
siðskiptaöldina, muni gera þessu fyllri skil, en
samt hygg ég, að greina Kefði mátt nánar frá
sögulegum uppruna 17. aldar í þessu bindi,
jafnvel þótt kostað hefði nokkra endurtekningu
úr IV. bindinu.
Ritinu er að öðru leyti skipt í þrjá þætti,
Stjórnhætti, Menning og menntir og Þjóðhagi.
Tveir Kinir fyrstu þættir eru ámóta langir, um
200 bls. hvor, en Þjóðhögum eru úthlutaðar 50
bls. Við skiptingu þessa er l sjálfu sér ekkert að
athuga, nema það, að atvinnusögu landsmanna
er ætlað óskiljanlega lítið rúm í samanburði við
aðra hluti, sem til eru tíndir í ritinu, einkum
þegar þess er gætt, að 17. öld er ekki ýkja við-
burðarík í stjórnmálasögu og andlegri menning-
arsögu landsins. Efnishlutfölj þessi hafa mjög
sett mark sitt á alla bókina. Að lestri loknum
verður maður þess varla var, að hafa lesið sögu
íslenzku þjó&arinnar, heldur ævisöguágrip nokk-
urra tuga fslendinga. Meginhjuti bókarinnar verð-
ur því hirðstjórasögur, biskupasögur og lög-
manna. Kaflinn Skólar og æðri menntun er lít-
ið annað en ævisöguágrip skójameistaranna á
biskupsstólaskólunum. Að vísu er allmikill fróð-
leikur í þesau, en um margt af þessum fróð-
leik er það að segja, að hann virðist lítt fróð-
legur, að því er varðar líf og sögu þjóðarinnar.
Bókin hefði því að ósekju mátt vera töluvert
styttri, eða öðrum efnum 17. aldar meira sinnt
en höfundur hefur gert. Til dæmis hefði verið
ákjósanlegt, að nokkru gerr hefði verið sagt frá
eignaskiptingu í landinu, einkum að því er varð-
ar skiptingu bændajarða. Höfundur tæpir rétt
á því, að „sumir stóreignamenn áttu fjölda
jarða", en að öðru leyti er ekki minnzt á stétta-
skiptingu fslenzkra bænda.
Þá er lftt skiljanlegt, hve höfundurinn hirðir