Helgafell - 01.01.1943, Blaðsíða 44

30
HELGAFELL
en gerist þar alla jafna á miklu lengri tíma. Fyrst skapar trúin sinn hug-
myndaheim og sitt táknmál, sem síÖan þroskast og þróast í goðafræðinni, en
við þá þurð trúarinnar, sem ágerist á vissu skeiði í vexti menningarinnar,
breytist þetta meira og meira í veraldlega og goðlausa list og lífsskoðun. Þann-
ig á mjög mikill hluti listar og vísinda rætur að rekja til trúarbragða eða forn-
eskju. Það er eins og þar sé einhver frumkraftur, sköpunarmagn, sem endist
skáldunum langt fram í tímann.
Óskasynir Óðins missa nú smám saman af handleiðslu hans, þeir verða
ekki leiksoppar í hendi goðanna eins og Ódysseifur er orðinn hjá Hómer,
þeir búa í mannheimi og verða sjálfir að bera ábyrgð á gerðum sínum.
Einn sagnamaður nemur af öðrum. Hin erfðum borna list færir í stíl,
dregur saman, formar og mótar. Úr aragrúa lífsins venjast menn á að gefa
gaum að sérstökum gerðum manna, og eru ,,óskasynir“ Óðins þar framar-
lega í flokki. En svo kemur veruleikaathugunin, sem dreifir, víkkar og auðg-
ar, gerir hvern þeirra öðrum ólíkan. Forvitnin um samhengið og margbreytn-
ina í verkum og skapferli þessara manna fer vaxandi. Skilningurinn á blæ-
brigðum sálarlífsins verður æ nærfærnari.
Við erum komnir inn í heim íslendingasagna.
Það úir og grúir af frábærum mannlýsingum, og margar þeirra eru ótví-
ræðar einstaklingsmyndir. Oft á skapferli þeirra sér sögu. Hér er mikið af
torskyldum mönnum, og sumar þeirra mannlýsinga eru hvað eftirminni-
legastar. Hér eru nú „óskasynir Óðins“, dökkhærðu hetjurnar: Egill, Víga-
Glúmur, Skarphéðinn, Grettir. Hér er alfaðir sjálfur, orðinn að kristnum
manni, það er Njáll. Og hér er Hallgerður. Og allt umhverfis eru svo aðrar
persónur, sem ekki fengu frið til að verða að tegundarmyndum vegna þess
að þær eru sessunautar óskasona Óðins.
Þegar íslendingasögurnar líður, þverr hæfileikinn til að lýsa einstaklingum,
og yngri fornaldarsögur standa á líku stigi og alþjóðlegar riddarasögur.
Helgisögurnar hafa mikið af mannlýsingum, þar sem ein eigind er uppi-
staðan, oft með svo sterkri undirstrikun, að lýsingin verður óraunsæ (það
þarf ekki að vera last, og stundum eru þessar lýsingar áhrifamiklar) ; þær
hafa stundum breytingu á hugarfari, en það eru sinnaskipti en ekki þróun.
Ég veit ekki, hvort einstaklingsmyndir koma fyrir í leikritum frá miðöldum,
en annars er það ekki fyrr en hjá Shakespeare og samtíðarmönnum hans.
Þar koma fram í dýrð sinni allar nýjungarnar, sem íslendingasögur höfðu
haft gagnvart fornlist Miðjarðarhafsþjóðanna. Og síðan hefur sú tegund
mannlýsingar ekki þorrið, heldur þroskazt og borið nýja og nýja ávexti —
við hlið hinnar, sem hefur átt eins ágæta iðkendur og t. d. Moliére eða
Holberg.
Sú spurning vaknar: Hvernig stendur á þeirri líkingu, sem er milli mann-
lýsingar íslendingasagna og Shakespeares, þar sem vitað er, að hann þekkti