Helgafell - 01.01.1943, Blaðsíða 34

20
HELGAFELL
má bæta því við, að Æskhýlos er ekki með öllu afskiptur myndlistargáfu
þjóðar sinnar, sem kemur svo greinilega fram í skáldskap Hómers, en vitan-
lega fyrst og fremst í verkum myndlistamanna sjálfra. íslenzkt skáld talar
á einum stað um , .dýrðina á ásýnd hlutanna“, og finnst mér engir hafa
kunnað betri skil á henni en Grikkir. Æskhýlos vill sýna Klýtæmestru, þ. e.
láta áhorfandann sjá hana. Af hvötum hennar gefur hann helzt gætur að
þeim sem mestar eru og sýnilegastar. Höfundur Njálu hefur líka skarpt auga,
hann sér atburðina, en hann er líka mjög gefinn fyrir að grafa upp rök
þeirra, og ekki sízt hin duldari.
III.
Ég býst ekki við, að miklar deilur geti orðið um það, að lýsing Æskhýlosar
á Klýtæmestru sé gott dæmi um grískar mannlýsingar, eins og þær ganga og
gerast; hún er að vísu ekki valin af verri endanum, en hún er sömu tegund-
ar og allur fjöldinn. Um hitt kynnu menn að vera ósammála, hvort mann-
lýsingin væri hér rétt túlkuð. Kjarninn í skoðun minni er mjög nærri því sem
kemur á ýmsum stöðum fram hjá Georg Wilhelm Hegel, sem miklar mætur
hafði á grískum sorgarleikjum og mat Antígónu Sófóklesar mest allra skáld-
rita. Hann hrósar því, hve skýrar þær eru og sjálfum sér samkvæmar, hvorki
of einfaldar né of margbrotnar, heilar í gegn og samfelldar, hvorki ein-
staklingsmyndir né hugmyndir.1)
Annars hafa menn ekki verið sammála, þegar þeir hafa verið að reyna
að gera þessum efnum skil. Mér er kunnugt um, að tvisvar að minnsta kosti
hafa orðið deilur milli menntamanna í Danmörku um mannlýsingar grísku
harmleikanna; laust eftir 1860 skrifar Fr. Nutzhorn á móti J. L. Heiberg
og öðrum, sem höfðu haldið fram nokkuð svipuðum skoðunum og Hegel,
en um aldamótin verða deilur milli Tuxens og Niels Möllers. í bæði skiptin
er reynt að benda á mun á grískum mannlýsingum og mannlýsingum í skáld-
ritum síðari alda, og í bæði skiptin koma aðrir menn og reyna að snúa þessu
í villu. Ég efa ekki, að líkar umræður hafi átt sér stað meðal fagurfræðinga
og klassiskra málfræðinga annarra þjóða. Á síðustu árum hefur mjög kveðið
að þeirri skoðun, sem Tycho von Wilamowitz hefur haldið fram (Die drama-
tische Technik des Sophokles 1917). Samkvæmt kenningu hans hefur Sófó-
1) Hann talar á einum stað í Aesthetik sinni (III, 546) um ,,das individuelle Pathos“ per-
sónanna grísku, og grípur þá tækifæri að koma í veg fyrir misskilning: ,,Die Individuen diese9
Pathos sind weder das, was wir im modernen Sinne des Wortes Charaktere nennen, noch aber
blosse Abstraktionen, sondern stehen in der lebendingen Mitte zwischen Beiden als feste
Figuren, die nur das sind, was sie sind, ohne Kollision in sich selbst, ohne schwankendes
Anerkennen eines anderen Pathos, und insofern — als Gegensatz der heutigen Ironie — hohe,
absolut bestimmte Charaktere, deren Bestimmtheit jedoch in einer besonderen sittlichen Macht
ihren Innhalt und Grund findet“.