Helgafell - 01.01.1943, Blaðsíða 149

BÓKMENNTIR
135
fróðleikur, ósamstætt efni. Það er að vísu fjöl-
skrúðugt, en vissulega myndum við fremur
æskja þess, að fjallað heföi verið um fleiri þætti
íslenzks menningarlífs en að við kysum frá neitt
af því, sem fyrir er, enda er hér lögð í ,,menn-
ingu“ merking, sem er takmarkaðri en títt er
í mörgum hliÖstæÖum ritum að því leyti, að lítiÖ
er vikið að verklegum efnum og ytra aðbúnaði,
minni rækt lögð við úthverfu hlutanna en inn-
hverfu, hið andjega líf og samhengið í sögu þjóð-
arinnar. Urvali efnisins ræður einkum það, hvað
höfundur telur hlutgengt með öðrum þjóðum frá
sjónarmiÖi almennrar Norðurálfumenntunar,
hvaða staðreyndir úr sögu okkar skipti helzt
máli fyrir þekkingarheim íslendinga, hvaS úr
sögu okkar sé vænlegast til sjálfskönnunar,
þekkingar á göllum okkar og manngildi, tak-
mörkunum og tilverurétti, — hvað þar megi
verða okkur til varnaðar eða til örvunar og eft-
irbreytni. Ur öllum þeim kynstrum, er taka
mætti upp í rit um íslenzka menningu, er því
valið og vinzað eins og sá einn fær gert, sem
hefur til að bera víðtækustu yfirsýn, háleitustu
sjónarmið og vandfýsnustu kostgæfni.
En þyki mönnum ejnisúrvaliS takmarkað, þá
er þeim mun meiri tilbreytni í e/nísmeS/erS-
inni. ÞaS verður ekki sagt verki þessu til hróss
eða hnjóðs, aS það hafi yfirskin fræðiritsins,
þar sem hart nær helmingur sérhverrar blaðsíðu
þarf helzt að vera neðanmálsgreinar með lærð-
um tilvitnunum á öllum helztu Evrópumálum,
svo að almennir Jesendur lúti höfði fyrir bók-
vísi höfundarins, — ef ekki af einskærri lotningu
og auSmýkt hjartans, þá að minnsta kosti af
því, að þá sundlar af lærdómnum. Hér minn-
ist ég engrar neðanmálsgreinar í ritinu öllu, og
lærdómnum er eins lítið hampað og framast er
kostur. AuSvitaS eru þó föngin dregin víða að
til slíks rits. Fyrst og fremst er þar leitað til
frumheimildanna sjálfra, íslenzkra og erlendra
fornrita, þau grannkönnuð og gagnhugsuð, en
einnig eru ókjörin öll af seinni tíma fræðrit-
um, sem hafa verið lesin, vegin og metin. Vissu-
lega mun fæstum fullljós sú elja og alúð, sem
liggur í lestri og aSdráttum öllum til þessa verks.
Og þó væri í rauninni minnst um það vert, hve
m,'fe'S hefur verið lesið, ef hitt bæri ekki af,
hversu vel hefur verið lesið. Um tugi ára hefur
ntiS verið í smíðum og allan þann tíma verið
lifað og hrærzt í efninu og meira kapp verið
lagt á skilning og sjálfstæða hugsun en ómelt-
an lærdóm. Sumum kann jafnvel að þykja nóg
um sjájfræði í efnismeSferð og dirfsku í álykt-
unum. Það eitt er víst, að ritinu verður ekki sagt
það til gildis, að allt, sem í því stendur, sé óum-
deilanlegur sannjeikur, óhagganlegar niðurstöð-
ur, sannfræðiskrá, staðreyndatal. ÞaS liggur í
eðli viðfangsefnisins, að það væri ógerningur.
En tökin á efninu eru djarfleg og nýstárleg. Þau
eru í senn föst og víðfeðm. Þar fer saman ná-
kvæmni og víðsæi, glöggskyggni og langsýni,
fræðimannleg natni og skáldlegt flug, lærdómur
og mannvit, grannkönnun hins einstaka með hiS
almenna gildi þess í huga, djúptækasta sérþekk-
ing séð í ijósi háleitustu NorSurálfumenntunar.
ÞaS þarf því enginn að fælast íslenzka menn-
ingu vegna þess, aS hún sé þurrt og þröngskorð-
að sérfræSirit. Meginþorri efnisins er þess eðlis,
að í höndum flestra yrði það tyrfið og torlesið
alþýðu manna, en mestur hluti ritsins er töfr-
andi skemmtilestur, þar sem heiðríkja skýrrar
hugsunar leikur um hverja línu og angan ís-
lenzks máls ilmar frá hverri opnu. Og það er
jafnlærdómsríkt sprenglærðum sérfræðingum
sem þaS má verða hverjum hugsandi unglingi
ti] yndis og andlegs vaxtarauka, því aS eftirtekj-
an af lestrinum fer meir eftir alúð og athygli
lesandans en lærdómi hans. HingaS hefur sér-
hver íslendingur feng að sækja, mikinn eða lít-
inn eftir því, sem hann sjálfur er maSurinn til.
{ einni af fyrstu bókum sínum sagði SigurSur
Nordal, að norræn ritskýring sigldi með lík í
lestinni. Átti hann þar við, að þeir, sem stund
legSi á þessa óhagnýtu fræðigrein, gleymdi oft,
hvað væri rannsóknar virði og hvert væri stefnt,
þeir bjinduðust í moldviðri smásmyglinnar, villt-
ust í myrkviði sinna eigin skýringa, þá dagaði
þar uppi og rit þeirra yrði ólífræn og utan gátta
í menningarlífi samtíðarinnar. Allt frá því, er
þessi ummæli voru rituð, og til þessa dags hefur
starf Sigurðar Nordals beinzt að því að leysa
íslenzk fræði úr álögum þessarar helstefnu. Og
með íslenzkri menningu virðist það lausnarstarf
fullkomnað, ef fram verður hajdið eins og af
stað er farið. Hér er farið víða yfir, um rúm og
tíma, álfur og aldir, en þess er gætt að verða
ekki úti á þeirri leið. Þótt siglt sé á hin dýpstu
mið, fer ísland aldrei úr landsýn, þótt horft sé
fast um öxl til fortíðarinnar, hverfur nútíminn
aldrei sjónum. ÞaS er siglt heilum knerri í höfn
og hvorki steinar né lík í lestinni, heldur líf-
grös og læknisdómar. Handa sjálfum okkur og
niðjum okkar er hér reynt að meta arfleifS okk-
ar, menningarverðmæti og erfðasyndir. Þótt
deila megi endalaust um ýmsar einstakar niður-
stöSur í svo persónulegu verki, þar sem hvert
verðmæti er vegið, hvert gildi metiS, þá verð-
ur ekki deilt um hitt, að slík andleg skuldaskil