Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 73

BÓKMENNTIR
455
skilmerkileg og vel samin, eins og vœnta mátti,
en gjarna hefði hún mátt vera lengri og ræki-
legri Enn skortir mikið á, að ritstörfum Espó-
líns hafi verið gerð fullnaðarskil. Margt er jafn-
vel enn á huldu um uppruna og gildi aðal-
rits hans, Árbókanna. Þau efni verða ekki krufin
til mergjar nema í alllöngu máli, en Árna mun
hafa verið skömmtuð lengd ritgerðarinnar, og
hefur hann því orðið að taka sumt Iausari tök-
um en æskilegt var. Einkum var nauðsynlegt
að ræða heimildargildi Árbókanna nánar en
gert er. Espólín tíndi efnið saman úr fjölda
heimilda, prentaðra og óprentaðra, miklu fleiri
en hann getur um. En hann átti mjög örðuga
aðstöðu til að meta þær, þar eð hann gat
hvorki stuðzt við söfn né vandaðar útgáfur frum-
heimilda. Oft hafði hann ekki annað fyrir sér
en ágrip eða eftirrit, sem voru stundum herfi-
lega röng um ártöl, nöfn o. fl. Þess hlutu Ár-
bækurnar að gjalda, enda eru þær mjög ó-
traustar sem heimild. Ber mest á því framan
til, en því minna sem meir á líður. Eitt dæmi
úr I. deild skal nefnt til skilningsauka. í
Flateyjarannál er kvæði um Grundarbardaga.
Þar eru þessar ljóðlínur:
Frák stájastorm
mjök sturla Orm.
Átt er við Orm Snorrason, lögmann á Skarði.
Ljóðlínurnar hafa komizt í Árbækurnar, en af-
bakaðar svo:
Frá eg stæla storm
mög Sturlu, Orm.
Aíbökunin er sprottin af mislestri, en með
þessum hætti varð til Ormur Sturluson. Hon-
ur er svo eignuð þátttaka ! Grundarbardaga í
stað Orms Snorrasonar. Næsta skrefið var að
ættfæra þennan Orm, og var hann talinn hik-
laust sonur Sturlu Snorrasonar, lögmanns, Narfa-
sonar. Ein vitleysan býður annarri heim. Espó-
lín á þó ekki frumsökina á þessu ranghermi.
Það er úr eldri ritum. í Árbókunum er krökkt
af svipuðum missögnum, auk margra, sem eru
annars eðlis. Sumar þeirra hafa fengið eins kon-
ar hefð á sig, og þeim hefur oft skotið upp
í sagnaritum fram á þennan dag, án þess að
nokkurs efa yrði vart um sannindi þeirra. Með
hinni ljósprentuðu útgáfu komast Árbækurnar
væntanlega enn í margra manna hendur og
sumra, sem stunda sagnaritun meira af áhuga
en þekkingu og gagnrýni. Þess vegna þurfti að
taka rækilega fram, hve heimildargildi þeirra
er víða nauðalítið, mönnum til varnaðar. Sum-
um mun þykja sem nokkur skuggi falli á
sagnaritun Espólíns, ef slíku er haldið á loft,
en svo verður að segja hverja sögu sem hún
gengur. Árbækurnar verður að meta eftir að-
stæðum. Þær voru merkisrit á sínum tíma og
eiga enn nokkurt erindi til lesenda, þótt þær
séu úreltar um margt. Höfuðprýði þeirra er hið
þróttmikla, auðuga og fagra mál. Siðustu deild-
irnar hafa enn nokkurt heimildargildi, og til
eru kaflar, einkum yfirlitskaflar, sem bera vitni
um ótvíræða hæfileika til sagnaritunar og mikinn
sögulegan skilning. Hin nýja útgáfa er því
allra góðra gjalda verð.
]ón ]óhannesaon.
Ferðabók Eggerts og Bjarna
Eggert Ólajsson: FERÐABÓK EGG-
ERTS ÓLAFSSONAR OG BJARNA
PÁLSSONAR. íslenzkað hefur Steindór
Steindórsson frá Hlöðum. Utgefendur
Haraldur Sigurðsson og Helgi Hálfdan-
arson. ísafoldarprentsmiðja h.f. Reykja-
vík 1943.
Um Ferðabók þeirra Eggerts og Bjarna þyrfti
að skrifa rækilegar en hér er gert. Ef til vi)I
verða föng á því einhvern tíma síðar að geta
afreks þessa í Helgafelli, eins og það verð-
skuldar. í stuttu máli er það um Ferðabókina að
segja, að á sínum tíma, og raunar allt til þess,
að rit Þorvaldar Thoroddsens (íslandslýsingin,
Ferðabókin og Eldfjallasagan (á þýzku) kom
út, var hún það langbezta, sem um }and og
þjóð hafði ritað verið í heild. Auðvitað ber
bókin merki þeirra tíma, sem hún er samin á,
og á það einkum við um þá kafla, sem um
náttúrufræðina fjalla. Það má segja, að nátt-
úrufræðin sé það efni bókarinnar, sem úreltast
sé orðið. Annað væri líka einkennilegt. Margar
greinar náttúrufræðinnar voru i bernsku á dög-
um Eggerts. Siðan hafa vinnuaðferðir náttúru-
fræðinga breytzt, rannsóknartækni fullkomnazt,
og viðhorfin til verkefnanna eru orðin önnur
en þá. Þess ber þó að geta, að allar staðarlýs-
ingar í bókinni eru í fullu gildi og stórmikill
fengur fyrir þá, sem nú fást við rannsóknir
landsins. Það er ekki litið hagræði, að öllum
þeim upplýsingum, sem Ferðabókin flytur, um
fundarstaði steingervinga, steintegunda og berg-
tegunda. Þá gegnir það furðu, hve glöggskyggn-
ir þeir félagar hafa verið á ýmis náttúrufræði-
leg fyrirbæri. Og ég held, að til sé það í
jarðlagaskipun Islands, sem Eggert hafi séð
betur og skilið réttar en sumir þeir, sem á
eftir honum komu. (Smbr. t. d. það, hvort