Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 74

456
HELGAFELL
surtarbrandslögin séu öll jafngömul, eÖa hvort
um verulegan aldursmun á þeim se acS ræða).
Þá færði Eggert fyrstur allra sönnur á það, að
surtarbrandurinn væri leifar gróðurs, sem vax-
ið hefði hér á landi, en um slíkt vildu ýms-
ir áhrifamenn á sviði náttúrufræðinnar þá efast.
Frásagnir þeirra af Fánu landsins og Flóru eru
auðvitað ófullkomnar, sé miðað við þekkingu
manna nú á þessum sviðum, en allt um það
voru þær margfalt betri og fullkomnari en áð-
ur þekktist. Þjóðjífslýsingar Ferðabókarinnar eru
fræðasjór fyrir þá, sem fást við menningarsögu-
legar rannsóknir þjóðarinnar. Taka her þó með
varúð, eins og Eggert gerir, orðrómi þeim, sem
bókin hermir frá, um hugarfar Norðlendinga,
einkum Skagfirðinga, ,,að þeir séu hneigðari til
ferðalaga og alls konar prangs, einkum hesta-
prangs, en að vinna heima að búum sínum,
ennfremur, að þeir séu rígmontnir, drykkfelldir
o. 8. frv.“ (smbr. bls. 50 í sein: a bindi). Mað-
ur verður eiginlega hissa á, að vísindamaður
eins og Eggert skuli yfirleitt drepa á slíkan
orðróm.
Verk þýðanda og þeirra allra, sem hlut
hafa átt að þessari útgáfu, virðist mér við
snögga athugun vera með ágætum. Það er
mikið verk og vandasamt að þýða Ferðabókina,
en Steindór hefur gert það snilldarlega að
mínum dómi. Þeim brautryðjendunum, Bjarna
og Eggert, hefur verið reistur verðskuldaður
minnisvarði með Ferðabókarþýðingu þessari, en
fyrr hefði það mátt verða. Hver liggur nú
næstur óbættur við garð? Sveinn.
Jóhannes /ís/je/sson.
Hornstrendingabók
Þórlciíur Bjarnason: HORNSTREND-
INGABÓK. Útgefandi Þorsteinn M.
Jónsson. Akureyri 1943.
Sá háttur hefur mjög verið tekinn upp í
seinni tíð, að félög eða einstakir áhugamenn
hafa tekið að gefa út sögur eða héraðslýsing-
ar einstakra héraða eða landshluta. Er ekki
nema gott eitt um það að segja og vafalaust,
að með þessum hætti varðveitist ýmislegt af
menningarsögulegum fróðleik, sem ella myndi
glatast. En þó verður þess ekki dulizt, að
þegar frá eru tekin rit Skagfirðingafélagsins,
virðist manni oft sem höfundum og útgefend-
um hafi ekki verið nægilega Ijóst, hvað það
var í rauninni, sem þeir vildu fá sagt frá.
Það er nærri því eins og tilviljunin hafi ráðið
um efnisvalið, og not bókanna og ánægja af
þeim fyrir þá sök minni, en þurft hefði að
vera.
Ég verð að segja það, að Hornstrendingabók
Þórleifs Bjarnasonar kennara, sem mér barst
nýlega í hendur, er f mínum augum einhver
hin ágætasta þessara bóka, sem birzt hafa á
íslenzku. Ber margt til þess. Þórleifur velur sér
hér að frásagnar- og umræðuefni einhverja af-
skekktustu og sérkennilegustu byggð á fslandi,
Hornstrandirnar. Lifshættir manna þar, að-
staða þeirra öll og barátta við björg og sæ,
er þess eðlis, að orðið gat stórbrotið frásagnar-
efni. En hitt skiptir þó meira máli, að höfund-
urinn, sem er bráðgáfaður maður, er hér að
fara með efni, sem hann þekkir út í æsar,
og honum er hjartfólgið. Hann er alinn upp í
einni af víkum Hornstranda, er samgróinn
byggð og lífsháttum frá blautu barnsbeini.
Hann hefur liðið alla útþrá hins einangraða
æskumanns á þessum stórbrotnu bernskustöðv-
um sínum, notað fyrsta tækifæri til þess að
brjóta sér braut úr einangrun út í lífið og
heiminn, — ef tij vill með þeim ásetningi að
koma aldrei til Hornstranda framar. En í fjar-
læginni skýrist lífsmynd bernskuumhverfisins,
fær á sig nýjan svip, öðlast nýtt gildi, vekur
nýjar tilfinningar. Og Þórleifur snýr aftur til
æskustöðva sinna frjáls gagnvart þessu um-
hverfi, sem ekki er honum lengur fjötur — og
er um leið orðinn skynjandi þess og unnandi á
dýpri hátt en áður. Enginn, sem alið hefur all-
an aldur sinn á Hornströndum hefði getað
skrifað Hornstrendingabók, slíka sem hún er.
Og enginn, sem þangað hefði komið á miðri
ævi og tekið ástfóstri við byggðarlagið, en væri
ekki tengdur því æsku- og bernskuminningum
hinna fyrstu varanlegu lífsáhrifa, hefði held-
ur getað það.
En jafnvel hið stórbrotnasta og sérkennileg-
asta frásagnarefni verður sviplítið og auðvirði-
Iegt, nema sá eigi nokkurn neista af frásagn-
arsnilli, sem með það fer. Ég hygg ekki ofmælt,
þó að sagt sé, að Þórleifur er gæddur frásagnar-
snilli f ríkum mæli. Það er ekki svo, að mál
hans sé svo yfirtaksfágað, og meira að segja
stíllinn getur á köfjum orðið hnökróttur. En
það er annað, sem höf. Hornstrendingabókar
fatast aldrei: það er sú nána, persónulega inn-
lifun í efnið, sem gerir alla frásögn hans inni-
lega og lifandi, — svo að maður les alla kafla
bókarinnar gripinn djúpri samúð, jafnvel inni-
legum trega og klökkva. Svo nærri hjarta les-