Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 70

452
HELGAFELL
mundi þetta mál þegar hafa komið fyrir dóm-
stólana. Og jafnvel þótt rithöfundaréttur vor sé
ófuljkominn, — svo aS þýSa má bækur leyfis-
laust úr erlendum málum og fara ránshendi
um þær meS rithnupli aS ósekju, — hygg eg,
aS einhverjum lögum mætti koma yfir þaS,
t. d. ef Benedikt Bjarnarson á ættingja á lífi,
sem vildu láta þaS til sín taka.
Sigurður Nordal.
Jón Thoroddsen
og skáldsögur hans
Steingrímur ]. Þorsteinsson: JÓN THOR-
ODDSEN OG SKÁLDSÖGUR HANS.
Helgafell, Reykjavík 1943.
ÁriS 1942 birtist ný útgáfa af skáldritum Jóns
Thoroddsens, þeim, sem skrifuS eru á lausu
máli. Steingrímur J. Þorsteinsson magister sá
um útgáfu þessa, og er hún aS öllu hin vand-
aSasta, og sem betur fer, Jaus viS „lagfæringar"
annarra útgefenda, sem vegna misskilinnar ástar
á íslenzku máli þóttust þurfa aS krukka í hand-
rit höfundarins. íslendingum gefst því kostur
á aS eignast þennan góSvin sinn eins og hann
var, meS kostum sínum og lýtum. ÞaS er mála
sannast, aS skáldsögur Jóns Thoroddsens hafa
orSiS íslenzkri alþýSu ástfólgnari en flest annaS
í bókmenntum, ef undan eru skildar fornsögur
og rímur. En nú hafa íslendingum ekki aSeins
hlotnazt skáldsögur Jóns, heldur einnig sagan
um sögur hans. Þessa sögu hefur Steingrímur
J. Þorsteinsson skráS í hinu mikla riti sínu um
Jón Thoroddsen og skáldsögur hans-
Rit þetta er í tveim bindum, rúmlega sjö
hundruS blaSsíSur aS stærS. AS stofni til er
þaS prófritgerS hans frá háskólanum, en er nú
aukiS og endurbætt og miklu fyllra en áSur,
og hefur heimspekideild háskólans veitt höf
undi doktorsnafnbót fyrir ritiS. Steingrímui
gerir þá grein fyrir verkefni sínu í kynn-
ingarorSum ritsins, aS hann ætli aS leita að
heimildum og fyrirmyndum aS skáldsögum Jóns
Thoroddsens, rannsaka, úr hverju þær séu gerS-
ar og hvernig þær séu gerSar. Slík bókmennta-
könnun er mjög algeng aS því er varSar forn-
rit vor, en ekki hefur henni veriS beitt aS
ráSi viS nútímabókmenntir vorar, og er rit
Steingríms því aS þessu leyti nýlunda í íslenzkri
fræSastarfsemi. Hann hefur hér leyst af hendi
mikiS brautrySjandastarf, enda ber allt ritiS
því vitni, aS hann hefur unniS aS mestu úr
frumgögnum, rituSum og óskráSum, enda
margs orSiS vísari.
Eins og leirkerasmiSnum er leirs þörf, eins
verSur skáldsagnahöfundurinn aS afla sér nokk-
urs efniviSar í sína smíSisgripi. Hann á sem
sé ekki sama láni aS fagna og ÞjóSverjinn, sem
,,aus den Tiefen seines Seele schuf den Ele-
phantenI“Þótt þessi almenna staShæfing sé mik-
ijvæg, aS því er varSar vinnuaSferS bókmennta-
rannsókna, þá er hún bæSi mögur og blóSlítil,
nema hægt sé aS finna henni staS meS könnun
og gagnrýni. Oft er þetta óvinnandi verk: ým-
ist brestur mann heimildir, eSa efniviSurinn hef-
ur tekiS slíkum stakkaskiptum í höndum skálds-
ins, aS uppruninn er meS öllu hulinn. Þessu er
þó ekki svo variS meS skáldsögur Jóns Thor-
oddsens. SamtíSarmenn hans og vinir sögSu
þaS skýlaust, aS hann hefSi haft menn fyrir vest-
an sér til fyrirmyndar, er hann samdi Pilt og
stúlku, og sama máli gegnir um hina ófullgerSu
skáldsögu, Mann og konu. En þótt menn hefSu
engar sögur af fyrirmyndum skáldsins, þá
mundi engum íslendingi dyljast sanngildi sögu-
persónanna. Flestar eru þær brot af Islandi,
ekki aSeins af íslandi 19. aldar, heldur af land-
inu, eins og þaS hefur veriS síSan þaS var num-
iS. Sögupersónur Jóns Thoroddsens eru kvistir,
sem einnig eru sprottnir í forneskju íslands og
hjátrú, fátækt þess og andlegri auSlegS, aS ó-
gleymdri íslenzkri þjóSarkímni. Tilsvör þeirra
og talshættir Jiggja oss á tungu enn í dag, og
þegar vér veljum stjórnmálamönnum vorum
gælunöfn, sækjum vér nafngiftirnar í sögur Jóns
Thoroddsens og látum oss þá litlu varSa, þótt
vér skiptum um kyn.
En nú hefur Steingrímur Þorsteinsson varp-
aS nýju ljósi á þessa góSkunningja vora og
skáldsagnagerS Jóns Thoroddsens alla. Hann
hefur krufiS tilorSning skáldsagna hans til mergj-
ar, elt uppi persónurnar og oftast nær getaS
gómaS þær, þótt ekki hafi alltaf veriS greiS-
fært undir fótinn. Hann hefur kannaS allar
heimildir, lifandi og dauSar, er hann fékk fest
hendur á, grafiS upp fyrirmyndir Jóns úr
, .manntölum", húsvitjunarbókum, prestsþjón-
ustubókum og skráSum sögnum íslenzkra
fræSaþula. Hann hefur gengiS um sveitir Vest-
urlands og haft tal af gömlum mönnum og
fróSum, er mundu fyrirmyndir skáldsins. Sum-
ir þessara heimildarmanna eru nú nýdánir,
svo aS ekki mátti seinna verSa, aS til þeirra
væri leitaS. Allt þetta efni hefur Steingrímur
kannaS með stakri samvizkusemi og gagnrýni,