Helgafell - 01.10.1953, Síða 21

PÁLL ISÓLFSSON
19
flutning kvæða verði náð, ef sá, sem flytur, hefur sama eða svipaðan hljóm-
blæ og skáldið, er orti. Kvæði Matthíasar Jochumssonar: Islenzk tunga,
verður t. d. að flytja með heitum hljómblæ, ef það á að njóta sín. Ef sá,
sem flytur, á eitthvað af eldmóði Matthíasar og hefur heitan hljómblæ
raddar sinnar, er liklegt, að hann geti flutt kvæðið vel; en ef hann á ekki
eldmóoinn og hefur t. d. kaldan hljómblæ raddar sinnar, mun flutningur
hans á þessu kvæði fara fyrir ofan garð og neðan hjá flestum áheyrendum
og ná engum tökum á þeim. Nú er enginn vafi á því, að unnt er að fá
nokkura vitneskju um, hvern hljómblæ raddarinnar t. d. skáld eins og
Egill, Sighvatr o. fl. hafi átt, með því að flytja kvæði þeirra á mismun-
andi hátt, t. d. annað hvort með heitum eða köldum hljómblæ og mun þá
fara svo, að ef kveðið er með réttum hljómblæ skáldsins, er eins og kvæðið
losni úr læð'ingi og streymi fram eins og móða ryðji sér farveg sem frjáls
fjallalækur, er streymir niður hlíðar. En ef kveðið er með röngum hljóm-
blæ, missir flutningurinn marks og kvæðið nýtur sín ekki. Það er einkenni
listamanna þeirra, er kunna framsögn, að þeim er auðvelt að breyta um
hljómblæ raddarinnar og þetta verður ósjálfrátt hjá þeim, er þeir hafa
kynnzt ítarlega kvæði því, er þeir ætla að flytja, og hafa öðlazt fullan
skilning á því og sálarlífi skáldsins, er kvæðið orti. A líkan liátt mun leik-
ari, er hann flytur áhrifamikið' mál á leiksviði, ósjálfrátt breyta rödd sinni
og líkamsstellingu. Ilamlet-leikandi gæti haldið að sér höndum og sagt
rólega: To be or not to be — that is the question, en að öllum líkindum
myndi hann standa gleiðum fótum, rétta út hægri höndina og segja hátt
og snjallt þessa frægu setningu Shakespeares. Sannleikurinn er sá, að rödd
manns er ekki eingöngu bundin við raddfærin, góm, tnngu, varir, tennur
°- s. frv., heldur tekur líkaminn einnig þátt í þessari starfsemi á einn eða
annan hátt. Hinn mikli málfræðingur Sievers orðaði þetta á þessa leið: Der
ganze Körper wird in Mitleidenschaft gezogen beim Denken, Wollen und
Sprechen.
Af því, sem að framan hefur verið sagt, er augljóst, að nauðsynlegt
er að þekkja hugarástand skálds, geðblæinn, er hann hefur kvæði sitt og
verður þetta venjulega Ijóst í upphafi hvers kvæðis og ræð'ur geðblærinn
jafnaði í öllu kvæðinu líkt og tema í tónverki. Þetta ber að hafa í huga,
er menn reyna að skýra erfið' kvæði, eins og t. d. íslenzkra fornskálda, að
blusta á hrynjandann með öllum sínum sérkennileik, og skynja hinn milda
eða hrjúfa geðblæ, vígahuginn eða sorgina, er að baki dylst. Þá er æskilegt
ab þekkja hljómblæ raddarinnar, hvort hann er heitur eða kaldur, bjartur
eba dimmur, lyriskur eða dramatískur og er auðvelt að gera þenna greinar-
ruun meðal samtíðarmanna sinna.
Þeir, sem semja lög við' ljóð, verða í ríkara mæli en þeir, sem segja
bau fram við hátíðleg tækifæri, að þekkja allan anda þeirra, geðblæ og
bljómblæ og allt, sem máli skiptir um sálarlíf skáldsins, er orti ljóðið. Tón-
Siváldið, er semur lag við ljóð, hefur því tvennskonar sjónarmið og skvldur,
•'b túlka í tónum þær hugarhræringar, er bært hafa brjóst skáldsins, er