Helgafell - 01.10.1953, Síða 45

STEPHAN G. STEPHANSSON
43
að hann kæmist ekki í skóla. Hitt væri heldur — en sleppum því. „í Víði-
mýrarseli langað'i mig mjög að ganga í skóla“, segir Stephan í ævisögubrot-
inu. Og hann segir um þetta átakanlega sögu. Sú saga ætti að hafa gerzt
haustið 1866, um það bil sem hann var 13 ára. Hann er staddur úti við í
Víðimýrarseli og horfir upp til Arnarstapa. Þar ríður lítill hópur manna í
hvarf upp á Vatnsskarð, skólapiltar á suðurleið. Einn í þeim liópi er kunn-
mgi hans litlu eldri, Indriði Einarsson, síðar skrifstofustjóri, frá Krossanesi.
„IMig greip raun, ekki öfund, fór að kjökra“, segir Stephan. Vafalaust hafði
hann þá þegar gert sér ljóst, að þetta var ein af lokuð'u leiðunum. Og þó —.
Hitt var honum sjálfsagt dulið þá, að þetta var líka ein af þeim leiðum,
sem á sér í rauninni ekkert takmark, þó farin sé, vísar aðeins fram á nýjar
krossgötur. Því má samt ekki gleyma, að lærði skólinn í Reykjavík var þá
að kalla mátti eini skólinn á landinu. Um annað var ekki að ræða. En
hvað um það. Hér var einn af námgefnustu og um leið skarpgreindustu
sonum Islands fyrr og síðar að kveðja í síðsta sinni einu von sína um lær-
dóm, skólavist. Þetta er ógleymanleg þrautastund, en sárast af öllu að vera
knúinn til þess að segja móður sinni frá því, hvers vegna honum væri svo
injög brugðið. „Þá féll mér þyngst fátæktin“, voru hennar orð um þetta
atvik löngu síðar. „Nú veit ég ekki nema lærdómsleysið með öllum sínum
göllum hafi verið lán mitt, svo ég uni því vel sem varð“, segir Stephan að
lokum. IJm slíkt má bollaleggja endalaust, fram og aftur. Samt yrði enginn
nokkru nær fyrir það. Hér skiptir mestu máli, hver áhrif þessi reynsla hafði
a hinn unga mann. Hafi hann látið bugast í vanmegna sorg sinni, þá varir
það aðeins stutta stund. Fyrsta skýra hugsunin sýnir það, sú, að hlífa móð-
ur sinni við þeirri tilgangslausu raun, að vita sig eiga engin ráð til þess að
hjálpa barni sínu í vonlausri þraut. Svo er ekki meira um það að tala. En
upp frá þessari stundu veit hann betur en áður, að óskir og vonir eru fánýt-
11 r munaður. Leiðin, sem við honum blasir, er leið fjöldans, allra umkomu-
lítilla manna. Reynist sú leið of krókótt eða of fjarri því marki, er hann
hefur sett sér, þá er sá einn að ryðja sér veg út úr slóðinni og halda sína
eigin stefnu gegnum myrkviðinn.
Sína eigin stefnu — ætli það sé nú ekki fullmikið í munni haft? Hvaða
stefnu ætli svo sem maðurinn hafi veturinn sem hann gengur til spurninga
hjá presti sínum? Samt fer ekki hjá því, að sitthvað flýgur honum í hug,
llleira að segja ólgar þar og svellur einhver leysing duldra krafta, sem fær
honum á víxl unaðar og sárrar kvalar. Sá, sem orð'ið hefur fyrir þungri
i’aun, mætt hindrun, sem hann fær með engu móti stigið yfir, leitar sér
alltaf undanfæris, sjálfrátt eða ósjálfrátt. Sé maðurinn skáld, sem fáir kunna
að meta eins og gengur, má búast við, að hann leiti huggunar hjá Bakkusi
konungi. Slíks verða einnig dæmi fundin um hina óskáldlegustu armæðu-
lnenn auk heldur, en þó er jafnvel enn meiri hætta á því, að þeir fari að
yrkja. Mætti þaðan runninn vera málshátturinn, að oft sé síðari villan
Vferri hinni fyrir. En drengurinn, sem til spurninganna gengur og veit, að'
hann fæi- ekki að fullnægja sinni sáru þrá til skólagöngu, en er fæddur