Helgafell - 01.10.1953, Síða 70

68
HELGAFELL
menningarstrauma aldarinnar, er brut-
ust fram sem raunsæi í skáldskap, frí-
hyggja í trúmálum og siðferðismálum,
félagshyggja og frjálslyndi í stjórnmál-
um. Þegar þeir koma þreyttir og veð-
urfarnir frá gegningum, setjast þeir við
að stafa sig fram úr ritum Brandesar,
Kjellands, Ibsens, Lies, Drachmanns,
Strindbergs og annarra stóimenna sam-
tíðarinnar. I Bókasafni Suður-Þingey-
inga má finna flest rit þessara manna,
þau hafa sýnilega verið keypt til lands-
ins eins fljótt og kostur var á, flest eru
þau þegar fengin í annarri útgáfu, sum
í fyrstu. Þessir bændur vildu finna til
í stormi sinna tíða, og þess vegna var
þeim svo mikið í mun að afla sér allt
það, sem hæst bar í bókmenntum sam-
tíðarinnar. Þessir menn höfnuðu rusl-
inu, druslubókmenntunum, aðeins það
bezta var þeim nógu gott.
VI
Á Frakklandi, hinu klassiska landi
aðalsveldisins, varð til málshátturinn:
Noblesse oblige — aðalstigninni fylg-
ir nokkur skylda ! Meðal annars þótti
það sjálfsagt að vernda heiður ættar-
innar og sæsnd. Það var skylda hverr-
ar nýborinnar kynslóðar aðalsins að
gerast ekki ættleri, verða ekki síðri
feðrum sínum, bæta öllu heldur alin
við hæð sína. Þess vegna var það ekki
alltaf tekið út með sældinni að setj-
ast í gamalt og gróið bú.
Þeir sem teljast vera bornir til arfs
eftir hina þingeysku bændur 19. aldar
mega vera minnugir þess, að þeirri
aðalstign fylgir ekki lítil skylda. Og
ef arftakarnir kynnu að gleyma henni,
þá er ótignum mönnum skylt að minna
þá á hana.
Svo sem fyrr var getið hafði Bene-
dikt á Auðnum mjög snemma sann-
færzt um, að öll íslenzk verzlun gæti
komizt á hendur kaupfélagsskaparins.
Hann hugsaði sér framtíðarþróun
mannkynsins á þá lund, að hver þjóð
mundi að lokum breyta viðskiptakerfi
sínu til kaupfélagsskapar, en vörurn-
ar flæða milli landa af fullu frjálsræði,
án tolla og hafta. Hann varð fyrir
miklum vonbrigðum í þessum efnum.
Nítjánda öldin hafði ekki runnið öll
til sævar, er hann mátti verða vitni að
því, að ríkin girtu sig háum tollmúr-
um. Hann var staddur á Gaulöndum
í febrúar 1896, þegar honum bárust
fregnir um, að Englendingar bönnuðu
innflutning lifandi sauða og Banda-
ríkjamenn settu háa tolla á innflutta
ull. Benedikt hafði lifað í hinni bjart-
sýnu framfaratrú aldar sinnar, og
honum brá mjög við þessi tíðindi.
Hann komst svo að orði í bréfi: ,,Það
er annars eins og þjóðirnar séu að
verða vitlausar hver um aðra þvera.
Eða hver mundi hafa búizt við, að
Englendingar, sem barizt hafa fyrir
frjálsri verzlun færu að girða sig með
verndarmúr. Maður hlýtur að tapa
trúnni á stöðuga framför þegar slíkt
fer fram í heiminum.“
Hann sá heldur ekki þá von rætast,
að samvinnufélagsverzlunin yrði ein-
ráð um vöruskipti á Islandi, þótt veg-
ur hennar væri þegar mikill orðinn um
það leyti er Benedikt hvarf til sinna
feðra. En kaupsýsluhugsjón Benedikts
á Auðnum var og heldur ekki bundin
réttum og sléttum vöruviðskiptum. Til-
gangur kaupfélagsins ,,er ekki einung-
is að útvega mönnum góð kaup á al-
vennum varningi, heldur umfram allt
sá að gera menn sjálfbjarga og sjálf-
stæða í öllu tilliti, en til þess að vera
sjálfbjarga og sjálfstæðir þarf fleira en
hagkvæm vörukaup. Til þess þarf