Morgunblaðið - 19.10.2012, Page 25

UMRÆÐAN 25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 2012
Nú um helgina er boðuð þjóðar-
atkvæðagreiðsla um stjórnar-
skrártillögur stjórnlagaráðs. Ætti
kannske að kallast skoðanakönn-
un, því hún er aðeins ráðgefandi –
til hvers sem það svo er að biðja
þjóðina að ráða ef ekki er ákveðið
að fara eftir niðurstöðunni.
Nú, nú, lítum á málið. Þrátt fyr-
ir mikla vinnu fjölda sómafólks
stenst „nýja stjórnarskráin“ ekki
skoðun – því miður. Margt ber til,
hér verður aðeins stiklað á stóru:
Þjóðkirkjan okkar
Í núgildandi stjórnarskrá segir
um trúmál og þjóðkirkju: „Hin ev-
angeliska lúterska kirkja skal
vera þjóðkirkja á Íslandi, og skal
ríkisvaldið að því leyti styðja
hana og vernda“. Þetta ákvæði er
ekki að finna í frumvarpi stjórn-
lagaráðs. Það er miður, því að í
þúsund ár höfum við verið krist-
innar trúar og þangað sótt viðmið
í lög, siðferði og menningu. Ég
hef sagt það áður og segi enn:
Styðjum okkar kristnu kirkju og
fáum henni fleiri verkefni t.d. á
sviði líknar og mannúðarmála.
Eins og hingað til hefur svo hver
einstaklingur trúfrelsi.
Félagafrelsi o.fl.
Í 74. grein núgildandi stjórna-
skrár er talað um félagafrelsi. Þar
segir m.a.: „Félag má ekki leysa
upp með ráðstöfun stjórnvalds.
Banna má þó um sinn starfsemi
félags sem er talið hafa ólöglegan
tilgang …“. Þetta er sterk yfirlýs-
ing og getur verið lögreglu og
ráðherra dómsmála styrkur og
haldreipi í baráttu við glæpa-
samtök. Í frumvarpi stjórnlag-
aráðs er þetta ákvæði ekki að
finna. Það er til vansa að afnema
þessa heimild nú þegar lögreglan
hefur ítrekað bent á vaxandi ófyr-
irleitni og umsvif skipulagðra
glæpagengja.
Réttur erlendra aðila
Eftir því er tekið að í ákvæði í
72. gr. 2. mgr. núgildandi stjórn-
arskrár er sérstaklega nefndur sá
möguleiki að takmarka rétt er-
lendra aðila til fasteigna- og fyr-
irtækjakaupa á Ís-
landi. Í frumvarpi
stjórnlagaráðs er
þessa ekki getið með
jafnsterkum hætti.
Hér skýtur skökku
við þegar ásókn er-
lendra aðila í auðlind-
ir Íslands, aðstöðu
hér og áhrif hefur
aldrei verið meiri.
Forsetar
Hér rekst hvað á
annars horn í frum-
varpi stjórnlagaráðs:
Alþingi ræðir frumvarp og sam-
þykkir lög sem það hefur síðan
tvær vikur til að koma til forseta
Íslands sem staðfestir þau með
undirskrift sinni – en við það öðl-
ast það gildi.
Forseti Íslands getur synjað
lögunum staðfestingar – ef hann
gerir það innan einnar viku (er nú
ótímabundið). Lögin taka samt
gildi en skulu fara í þjóð-
aratkvæði innan þriggja mánaða
(er nú „svo fljótt sem kostur er“).
Handhafar forsetavalds, t.d. í
fjarveru hans eða veikindum, eru
nú forseti Hæstaréttar, forsætis-
ráðherra og forseti Alþingis. Þeir
fara saman með vald forseta Ís-
lands og ræður meirihluti. Þessu
þarf að breyta því meirihluti
handhafanna er yfirleitt úr hinum
ráðandi meirihluta Alþingis og
gagnast því vart sem „hlutlaus ör-
yggisventill“ eins og við höfum
litið á forseta Íslands.
Frumvarp stjórnlagaráðs gerir
hinsvegar ráð fyrir að forseti Al-
þingis verði eini handhafi forseta-
valds. Semsagt, breyting sem
ekki leysir vandann.
Framsal ríkisvalds
Hér vísa ég til greinar nr. 111 í
frumvarpi stjórnlagaráðs sem
m.a. segir: „Heimilt er að gera
þjóðréttarsamninga sem fela í sér
framsal ríkisvalds til alþjóðlegra
stofnana sem Ísland á aðild að í
þágu friðar og efnahags-
samvinnu“. Hér erum við á hálum
ís. Þá er einnig ótækt að í þjóð-
aratkvæðagreiðslu um framsal
ríkisvalds geti helmingur þeirra
sem atkvæði greiða afsalað full-
veldi okkar í einni at-
kvæðagreiðslu. Full-
veldi þjóðarinnar er
grafalvarlegt mál.
Hafa verður í huga að
margt getur hindrað
för á kjörstað, t.d.
veikindi, veður, sér-
stakar annir jafnvel
náttúruhamfarir.
Þannig þyrfti við 50%
kjörsókn ekki nema
26%, þ.e. rúman
fjórðung kjósenda, til
að ráða niðurstöðunni
fyrir alla þjóðina.
Þá er einnig á það að líta að
þegar tímabundnir erfiðleikar
steðja að er hugsanlegt að fleiri
vilji leita skjóls hjá t.d. ESB.
Ekki væri óeðlilegt að t.d. tvo
þriðju kjósenda þyrfti í tveim at-
kvæðagreiðslum með minnst sex
mánaða millibili til að tryggja að
fullveldisafsal nyti staðfasts og
varandi stuðnings meirihluta
þjóðarinnar.
Flestir sjá að með gr. 111 er
verið að opna leið til inngöngu í
ESB – nokkuð sem engum hug-
kvæmdist við stofnun lýðveldisins
að nokkurntíma yrði á dagskrá
nýfrjálsrar þjóðar – og því er ekki
að finna neitt um slíkt í núgild-
andi stjórnarskrá. Nú er hins veg-
ar svo komið þó að ákafir lands-
ölumenn muni þvertaka fyrir það.
Hvað sem hver segir verður
ekki framhjá því horft að hér eru
menn að leika hættulegan leik
með fjöregg þjóðarinnar – frelsi
hennar og fullveldi. Þeir fá ekki
minn stuðning til þess.
Ég segi nei – hvað segir þú?
Ég segi nei – hvað segir þú?
Eftir Baldur Ágústsson
»Hvað sem hver segir
verður ekki framhjá
því horft að hér eru
menn að leika hættu-
legan leik með fjöregg
þjóðarinnar – frelsi
hennar og fullveldi.
Baldur
Ágústsson
Höf. er fyrrv. forstjóri og forseta-
frambjóðandi 2004/www.lands-
menn.is baldur@landsmenn.is.
Forvígismenn frum-
varps stjórnlagaráðs
til nýrrar stjórn-
arskrár hafa haldið
því fram að í raun feli
frumvarpið aðeins í
sér tæknilega út-
færslu á niðurstöðum
þjóðfundar sem hald-
inn var 6. nóvember
2010. Frumvarp
stjórnlagaráðs sé því
birtingarmynd þjóðarviljans, eins
og hann hafi birst á fundinum. Efist
menn um ágæti frumvarpsins
standa menn þá frammi fyrir því að
efast um rétt þjóðarinnar til að
ráða stjórnskipun sinni til lykta.
Við þennan málflutning verður að
gera alvaralegar athugasemdir.
Andstætt því sem skilja mátti af
orðum formanns stjórnlaganefndar,
Guðrúnar Pétursdóttur, í Frétta-
blaðinu 12. október var aðdragandi
þjóðfundar 2010 mjög stuttur, allur
aðbúnaður af skornum skammti og
sú aðferðafræði sem notuð var
hrein tilraunastarfsemi í þessu
samhengi. Fundurinn var engu að
síður vel heppnaður og má þakka
það skilningi og velvilja þeirra tæp-
lega 1.000 Íslendinga, alls staðar að
af landinu, sem vörðu þessum nóv-
emberdegi til þess að ræða „meg-
insjónarmið og áherslur [ ] varð-
andi stjórnskipan landsins og
stjórnarskrá og breytingar á
henni“, eins og verkefnið var skil-
greint í lögum.
Ef hægt er að tala um niðurstöðu
þjóðfundarins var hún sú að viðhorf
Íslendinga til stjórnskipunar sinnar
eru öfgalaus og í samræmi við vest-
ræna stjórnskipunarhefð (sjá eink-
um niðurstöður úr 1. hluta fund-
arins á thjodfundur.is). Slíkum
viðhorfum ber að fagna og þau
hljóta að vera þeim
léttir sem vilja búa við
lýðræðislega stjórn-
skipan byggða á mann-
réttindum og réttarör-
yggi, ekki síst á tímum
umróts og óvissu. Úr
niðurstöðum fundarins
má vissulega lesa
væntingar um breyt-
ingar um ákveðin at-
riði, til dæmis auð-
lindamál og virkara
lýðræði. Áhersla fund-
arins á heiðarleika, jafnræði og
sjálfstæði þjóðarinnar, sem og al-
þjóðlega samvinnu til framgangs
friðar, er einnig umhugsunarverð.
Niðurstaða þjóðfundarins var
hins vegar ekki ákall um kollsteypu
eða nýtt upphaf í íslenskri stjórn-
skipun. Þá var afstaða til einstakra
mála að því marki sem þau voru
rædd, t.d. kjördæma- og kosn-
ingaskipunar, stöðu forseta Íslands
eða þjóðkirkjunnar, langt frá því
einhlít svo sem við mátti búast. Það
er ósanngjarnt að leggja því fólki
sem tók þátt í þjóðfundi 2010 orð í
munn. Frumvarp stjórnlagaráðs er
hvorki niðurstaða þjóðfundar 2010
né einhvers konar birtingarmynd
þjóðarviljans. Frumvarpið er verk
25 manna sem sátu í stjórnlagaráði,
verk sem ekki er hafið yfir gagn-
rýni.
Eftir Ágúst Þór
Árnason
Ágúst Þór Árnason
»Niðurstaða þjóð-
fundarins var hins
vegar ekki ákall um
kollsteypu eða nýtt
upphaf í íslenskri
stjórnskipun.
Höfundur er fyrrverandi
nefndarmaður í stjórnlaganefnd.
Hvað sagði
þjóðfundur 2010?
Á döfinni er ný-
bygging og færsla
Álftanesvegar á um
tveggja kílómetra
kafla. Ætlunin er að
færa veginn til norð-
urs í átt að svo-
nefndu Gálgahrauni,
en jafnframt frá
byggð, sem er að
rísa, „Prýðishverfi“.
Hefur þetta orðið til-
efni til blaðaskrifa nú að und-
anförnu. Nokkrir greinarhöfundar
hafa látið þá skoðun í ljós að með
þessari færslu vegarins verði
þrengt um of að Gálgahrauninu,
sem er hraunfláki með til-
komumiklum klettamyndunum,
nyrst á Álftanesinu á milli Lamb-
húsatjarnar og Sjálandshverfis.
Fyrir liggur friðlýsing Um-
hverfisstofnunar á Gálgahrauni frá
6. október, 2009. Við fyrrgreinda
færslu vegarins er tekið fullt tillit
til þessarar friðlýsingar.
Það er ekki nýtt af nálinni að
fyrirætlanir um vegarlagningu
veki umræður og skoðanir séu
skiptar. Sem dæmi um þetta má
rifja upp þegar leggja átti Höfða-
bakkann á brú yfir Elliðaárnar
fyrir rúmum þrjátíu árum. Þeirri
vegagerð var fundið margt til for-
áttu, en það helst að hún mundi
stórskaða útivistarsvæðið í Elliða-
árdalnum. Núna, þremur áratug-
um síðar, staðhæfi ég að þessi
brúargerð gaf góða raun og hef þá
einkum í huga að náttúrufegurð
Elliðaárdalsins blasir við þeim
sem aka yfir brúna.
Það er nú einu sinni
svo að útsýnis um
okkar fagra land
njóta flest okkar oft-
ast út um bílglugga,
sagt með fullri virð-
ingu fyrir göngugörp-
um og reiðmönnum.
Þetta á við bæði um
Íslendinga og erlenda
ferðamenn, sem sækja
okkur heim. Á erlend-
um vegakortum eru
góðar útsýnisleiðir
stundum sérmerktar. Ekki man
ég eftir að hafa séð þannig kort
hérlendis.
Ég er viss um að fyrrnefnd
færsla Álftanesvegar mundi auka
„útsýnisgildi“ hans verulega. Með
Gálgahraunið á aðra hönd verður
hægt að benda þjóðhöfðingjum og
öðrum fínum mönnum, sem fara
að heimsækja forsetann, á hraun-
ið og rifja upp að þegar kóng-
urinn ríkti hér þá var skikk á
hlutunum og sakamenn hengdir í
Gálgaklettum.
Álftanesvegur – Orð
í belg frá bíleiganda
Eftir Jónas
Frímannsson
Jónas Frímannsson
» Það er nú einu
sinni svo að útsýnis
um okkar fagra land
njóta flest okkar oftast
út um bílglugga, með
fullri virðingu fyrir
göngugörpum og
reiðmönnum.
Höfundur er verkfræðingur.
Draghálsi 14 - 16
110 Reykjavík
Sími 4 12 12 00
www.isleifur.is